Làn sóng bất bình dâng cao

Hãng thông tấn ISNA của Iran đưa tin, ngày 2.1, những người biểu tình Iran đã tụ tập bên ngoài Đại sứ quán Ảrập Xêút ở Thủ đô Tehran sau khi Ảrập Xêút xử tử giáo sĩ Hồi giáo dòng Shiite nổi tiếng Sheikh Nimr al-Nimr, vốn được Iran ca ngợi là người đấu tranh cho quyền lợi của cộng đồng thiểu số dòng Shiite ở Ảrập Xêút, nơi cộng đồng Hồi giáo Sunni chiếm đa số. Đám đông biểu tình đã xông vào tòa nhà của Đại sứ quán Ảrập Xêút, tiến hành đập phá và phóng hỏa tòa nhà này. Cảnh sát và lực lượng cứu hỏa Iran đã lập tức được điều đến khu vực để giải tán đám đông. Bộ Ngoại giao Iran cũng nhanh chóng ra tuyên bố kêu gọi người biểu tình bình tĩnh và tôn trọng các cơ sở của phái đoàn ngoại giao. Trước đó, Iran đã triệu Đại biện lâm thời Ảrập Xêút tại Tehran đến nhằm phản đối vụ xử tử giáo sĩ Sheikh Nimr.

Sheikh Nimr al-Nimr là một trong 47 nhân vật bị xử tử ở Ảrập Xêút, với các cáo trạng liên quan tới khủng bố. Sheikh Nimr là người ủng hộ và kêu gọi các cuộc biểu tình ôn hòa chống Chính phủ Ảrập Xêút ở tỉnh miền Đông năm 2011. Chính quyền Ảrập Xêút đã bắt giữ ông vào tháng 7.2012, trong chiến dịch trấn áp làn sóng nổi dậy đòi dân chủ mang tên Mùa xuân Ảrập tại khu vực. Sheikh Nimr bị buộc tội “tìm kiếm sự can thiệp của nước ngoài” vào Ảrập Xêút, “bất tuân lệnh cai trị” và dùng vũ khí chống lại lực lượng an ninh.

Vụ xử tử 47 nghi can khủng bố được tiến hành tại 12 thành phố ở Ảrập Xêút và 4 nhà tù, bằng các hình thức xử bắn và chặt đầu. Giới chức Ảrập Xêút cho biết, đây là vụ tử hình quy mô nhất trong nhiều thập kỷ qua ở quốc gia vùng Vịnh này, nhằm ngăn chặn bạo lực nhằm vào Ảrập Xêút. Mặc dù phần lớn những đối tượng bị xử tử là những người Sunni bị bắt giữ do có liên quan tới các cuộc tấn công của al-Qaeda ở Ảrập Xêút diễn ra gần một thập kỷ qua, nhưng việc ông Sheikh Nimr cùng 3 giáo sĩ dòng Shiite khác nằm trong số những người bị kết tội khủng bố và xử tử đã gây sự chú ý trong khu vực và quốc tế.

Hàng trăm người Hồi giáo dòng Shiite đã xuống đường biểu tình ở huyện Qatif, tỉnh miền Đông Ảrập Xêút, nhằm phản đối quyết định của chính quyền Riyadh. Trang chủ của nhà lãnh đạo tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei đã đăng bức ảnh một đao phủ Ảrập Xêút bên cạnh ảnh của đao phủ khét tiếng của Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng Jihadi John, với dòng chữ: “Có gì khác biệt giữa họ?”. Lực lượng vệ binh Cách mạng tinh nhuệ của Iran cũng ra tuyên bố chỉ trích Ảrập Xêút ủng hộ khủng bố và chống Hồi giáo; đồng thời cảnh báo nước này sẽ phải trả giá đắt về vụ hành quyết.

Tại Iraq, đất nước do người Shiite lãnh đạo và có quan hệ gần gũi với Iran, các nhân vật giáo phái và chính trị chủ chốt đã yêu cầu Chính quyền Baghdad cắt đứt quan hệ với Riyadh, đồng thời đặt nghi vấn về chiến dịch quân sự do Ảrập Xêút dẫn đầu chống IS ở Iraq và Syria.

Vụ xử tử Giáo sĩ al-Nimr cũng vấp phải sự phản đối của Lebanon. Hội đồng Hồi giáo Shiite Tối cao của Lebanon cho rằng Ảrập Xêút đã phạm phải một sai lầm nghiêm trọng. Tại Bahrain, cảnh sát nước này đã phải dùng hơi cay để giải tán đám đông vài trăm người biểu tình ở làng Abu-Saiba, phía Tây Thủ đô Manama, phản đối việc Ảrập Xêút hành quyết Giáo sĩ Shiite Nimr al-Nimr.

Trong khi đó, các nhà phê bình chỉ trích chính quyền do người Sunni lãnh đạo ở Ảrập Xêút chưa làm gì nhiều để giải quyết tình trạng bất khoan dung tôn giáo, lòng thù hận đối với kẻ ngoại đạo và việc cổ súy các nguyên tắc thánh chiến bạo lực của các giáo sĩ ở Ảrập Xêút. Sau vụ xử tử 47 đối tượng bị kết tội khủng bố, trong đó có giáo sĩ Sheikh Nirm, Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng đã đăng trên mạng xã hội Telegram thông điệp kêu gọi những người ủng hộ IS tiến hành các cuộc tấn công nhằm vào binh lính và cảnh sát Ảrập Xêút để trả thù.

Mồi lửa có bùng phát?

Căng thẳng giữa hai cộng đồng người Hồi giáo Sunni và Shiite là mồi lửa sẵn có ở Trung Đông, chỉ chờ bất kỳ một động thái “sơ sẩy” nào có thể bùng phát thành đám cháy nguy hiểm. Đây cũng là một trong những nguyên nhân lớn nhất làm cho Trung Đông không bình yên trong nhiều thập kỷ qua. Tuy nhiên, nguyên nhân xung đột giữa hai hệ phái không phải chỉ là vấn đề tôn giáo mà một nguyên nhân không kém phần quan trọng là mâu thuẫn về quyền lực và kinh tế. Căng thẳng hiện nay bắt nguồn từ cuộc Cách mạng Hồi giáo Iran vào năm 1979 và cuộc chiến tranh Iraq năm 2003. Vào thời điểm đó, Iran là quốc gia duy nhất mà người Shiite nắm quyền lực, cuộc Cách mạng Hồi giáo Iran đã làm thay đổi bản đồ chính trị Trung Đông. Iran muốn tạo một làn sóng cách mạng Hồi giáo của người Shiite sang các quốc gia trong khu vực, khiến các quốc gia ở khu vực nghi ngờ lòng trung thành của cộng đồng Shiite với trật tự chính trị vốn có và lo sợ họ sẽ ủng hộ Iran. Sự lo sợ tiếp tục gia tăng khi chính quyền do người Shiite chiếm đa số được thành lập tại Iraq sau cuộc chiến năm 2003. Sự kiện này làm rung động sự nắm quyền từ lâu đời của các nhà lãnh đạo người Sunni tại Trung Đông, trong đó có Ảrập Xêút, nước có tới 85 - 90% người dân theo hệ phái Sunni.

Phản ứng của phương Tây

Phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Mỹ John Kirby nêu rõ, Mỹ kêu gọi Chính phủ Ảrập Xêút tôn trọng nhân quyền, bảo đảm thủ tục tố tụng tư pháp công bằng, minh bạch trong tất cả các trường hợp; đồng thời kêu gọi các nhà lãnh đạo ở Trung Đông nỗ lực gấp đôi nhằm giảm căng thẳng leo thang trong khu vực.

Trong khi đó, Cao ủy phụ trách chính sách an ninh và đối ngoại của Liên minh châu Âu (EU) Federica Mogherini nhận định, việc xử tử Sheikh Nimr có thể làm gia tăng căng thẳng vốn có ở Trung Đông với những hậu quả nghiêm trọng. Một quan chức Bộ Ngoại giao Đức giấu tên cho hay, vụ xử tử ở Ảrập Xêút sẽ khoét sâu thêm những rạn nứt trong khu vực.

Đại biểu nhân dân