Vang bóng một thời

Theo giới chuyên gia, noi gương Nhật Bản thời trước chiến tranh, Hàn Quốc thành lập các tổ hợp kinh doanh gọi là chaebol, dịch từ chữ “tài phiệt”. Từ thập niên 60 của thế kỷ trước, Tổng thống Park Chung-hee, thân phụ của bà Park Geun-hye, đã áp dụng chính sách chủ động công nghiệp hóa nhằm phát triển nhanh, trong đó có vai trò của các tập đoàn cột trụ này.

Các chaebol thường do một gia đình ngấm ngầm kiểm soát, nhưng nương theo chính sách kinh tế nhà nước mà phát triển, nhờ sự hỗ trợ của nhà nước với mục tiêu chung phục vụ chủ nghĩa quốc gia dân tộc Đại Hàn. Kết quả, Hàn Quốc hãnh diện vì đã tạo ra “Kỳ tích sông Hàn”, biến nước này thành nước công nghiệp hóa giàu mạnh trong vòng mấy chục năm.

Vai trò của các chaebol trong phép màu kinh tế đó là thực tế khó phủ nhận. Ví dụ, số thương vụ của 5 tổ hợp lớn nhất, đứng đầu là Samsung và Hyundai, lên tới 60% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) và trên thị trường cổ phiếu, các chaebol chiếm đến 77% giá trị tài sản. Đây là mũi xung kích vì nó thúc đẩy khả năng xuất khẩu và đầu tư ra toàn cầu. Hiện nay, Hàn Quốc đứng thứ tư về sản lượng xe hơi, chỉ sau Đức, Nhật Bản và Mỹ.

Những mặt trái

Hàn Quốc có chính sách công nghiệp sau các năm 1960 nên từ một nước nông nghiệp nghèo bị chiến tranh tàn phá, họ vươn thành cường quốc kỹ nghệ dưới sự lãnh đạo của ông Park Chung-hee. Mặc dù các chaebol đã có công lớn góp phần tạo ra phép màu và trở thành cột trụ kinh tế của Hàn Quốc, nhưng hậu quả khó lường là các tập đoàn trở thành trung tâm quyền lực mờ ám có thể chi phối chính sách kinh tế quốc gia và lũng đoạn bộ máy nhà nước thông qua hối lộ, tham nhũng.

Các nước đang phát triển có thể tính trước nền kinh tế quốc dân cần phải từng bước phát triển các ngành nghề sản xuất theo trình tự hợp lý, gọi đó là “chính sách công nghiệp”. Điều các nước nghèo khó thấy trước là chính sách công nghiệp ấy nâng đỡ ngành này hơn ngành khác, tức là nhà nước chủ động quyết định, không theo quy luật thị trường và mặc nhiên tạo ra sân chơi không bình đẳng. Bên cạnh đó, khi nhà nước chủ động nâng đỡ một số cơ sở sản xuất tất nhiên sẽ gây ra nạn tham nhũng và tác động ngược, làm lệch lạc chính sách kinh tế của nhà nước. Do có tiềm lực kinh tế quá lớn nên các tập đoàn chi phối cả xã hội và hệ thống chính trị Hàn Quốc, điển hình là việc 5 nhân vật đứng đầu Samsung đều đang bị truy tố về tội gian lận hoặc hối lộ viên chức nhà nước. Đáng chú ý không kém là khi bành trướng địa bàn hoạt động như vậy, các đại tổ hợp cản trở việc phát triển các tiểu doanh nghiệp.

Sau năm 1990, Hàn Quốc chủ động dân chủ hóa và việc cải tổ chế độ kinh doanh của các chaebol được Tổng thống Kim Young-sam đặt ra từ năm 1993, nhưng không thành công tới khi bị khủng hoảng tài chính năm 1997, khiến 1/3 các chaebol phá sản, trong đó có tập đoàn hạng nhì là Daewoo bị sụp đổ năm 1999, gây ra khủng hoảng kinh tế. Từ đó, ba đời Tổng thống được bầu lên đều muốn cải cách nhưng không xong.

Theo các chuyên gia, nguyên nhân cơ bản là hiện tượng “cộng sinh” giữa các chaebol với bộ máy nhà nước khi cả hai đều tự cho mình nhiệm vụ phát triển đất nước bằng chính sách chủ động công nghiệp hóa. Các tập đoàn hình thành trung tâm sản xuất có yêu cầu rất cao về tư bản để thụ đắc thiết bị cho các ngành kỹ nghệ, điện tử tiên tiến và được ngân hàng nhà nước tài trợ theo diện chính sách. Từ đó, sự hợp tác giữa chính trường với thương trường trở thành sự cấu kết. “Ỷ thế” nhà nước, các chaebol gian lận sổ sách, là chuyện đã và đang xảy ra, còn có thể cản trở nỗ lực cải cách của lãnh đạo. Trong khi đó, Tổng thống Hàn Quốc chỉ có một nhiệm kỳ 5 năm nên chưa kịp hoàn tất cải tổ -  chắc chắn phải mất nhiều năm - thì phải nhường cho người kế nhiệm.

Đại biểu nhân dân