Ý tưởng về bộ quy tắc mới

Phát biểu với giới truyền thông sau chuyến thăm chính thức đầu tiên Trung Quốc vừa qua, Ngoại trưởng Singapore Vivian Balakrishnan cho biết Trung Quốc và ASEAN đã nhất trí tìm hiểu đề xuất của Singapore về CUES mở rộng, bao gồm cả các tàu tuần duyên (cảnh sát biển), chứ không chỉ giới hạn trong va chạm giữa các tàu và máy bay hải quân, nhằm giúp ngăn chặn các vụ đụng độ không mong muốn ở Biển Đông.  

Theo Ngoại trưởng Singapore, vấn đề hiện nay là phải nhanh chóng áp dụng bộ quy tắc này để giúp Biển Đông trở nên an toàn hơn và xây dựng lòng tin trong khi Trung Quốc và ASEAN tăng tốc đàm phán về COC. Ông Balakrishnan khẳng định đề xuất nói trên được đưa ra là một phần trong nỗ lực thể hiện vai trò điều phối quan hệ Trung Quốc - ASEAN củaSingaporetrong nhiệm kỳ 3 năm kể từ tháng 8 năm ngoái. Theo ông Balakrishnan, do không phải quốc gia có tranh chấp,Singaporesẽ đóng vai trò trung lập, “với mục tiêu thúc đẩy hòa bình và ổn định, tập trung vào giải pháp hòa bình cho những mâu thuẫn hoặc xung đột, trở thành một nhà trung gian thành thật”.    

Cũng theo Ngoại trưởng Balakrishnan, CUES mà Singapore đề xuất dựa trên bộ quy tắc đã được 21 quốc gia thành viên Diễn đàn Hải quân Tây Thái Bình Dương (WPNS), trong đó có Trung Quốc và 8 nước ASEAN, gồm cả Việt Nam, ký kết năm 2014 tại Thanh Đảo (Trung Quốc). Ý tưởng này từng bị Trung Quốc phản đối, cho rằng cụm từ “bộ quy tắc” thể hiện sự ràng buộc về pháp lý.    

Thời gian gần đây, đã có nhiều lời kêu gọi áp dụng CUES trên Biển Đông, với phạm vi điều chỉnh không chỉ đối với hải quân mà mở rộng với cả tàu tuần duyên, thậm chí cả tàu dân sự. Tuy nhiên, theo đề xuất củaSingapore, CUES sẽ chỉ được mở rộng, áp dụng với lực lượng tuần duyên. Ngoại trưởng Balakrishnan khẳng định điều quan trọng là cần có được sự quan tâm và cam kết từ ASEAN và Trung Quốc trước khi cân nhắc CUES cho cả tàu dân sự.    

Lỗ hổng của CUES

Theo Tiến sĩ Collin Koh Swee Sean, chuyên gia về an ninh hàng hải khu vực thuộc Viện Nghiên cứu quốc phòng và chiến lược, Trường Nghiên cứu quốc tế S. Rajaratnam (RSIS), lỗ hổng thực sự của CUES đã được chỉ ra lâu nay, do văn bản này chỉ áp dụng với hải quân mà không áp dụng với các cơ quan thực thi luật dân sự trên biển (CMLE). Bởi trong tranh chấp trên Biển Đông, hải quân ngày càng chỉ đóng vai trò “răn đe”, trong khi lực lượng được huy động ở tiền tuyến chủ yếu là CMLE, thậm chí dưới vỏ bọc “ngư dân”. Nếu căng thẳng tiếp tục leo thang, tình huống khẩn cấp vượt tầm kiểm soát xảy ra trên Biển Đông sẽ chỉ là vấn đề thời gian. Singapore có nhiều lý do thực tế để tin rằng tình huống khẩn cấp không thể kiểm soát trên Biển Đông có thể tạo thành một cú “sốc” cho quan hệ ASEAN - Trung Quốc. Vì thế, cần có hướng đi mới khi đàm phán về COC vẫn bế tắc.   

Bất chấp điểm yếu kể trên, ít nhất CUES sẽ tạo một nền tảng để quản lý tranh chấp. Bên cạnh đó, theo Tiến sĩ Koh, CUES thực tế là một hình thức thỏa thuận kiểm soát vũ khí của hải quân, đặt ra những hạn chế đối với lực lượng này. Chính vì thế, trong bối cảnh cần có giải pháp thực chất, một biện pháp xây dựng lòng tin và an ninh (CSBM) như vậy có ý nghĩa quan trọng.    

Ngoài ra, nếu chấp nhận CUES, chính phủ các nước ASEAN có thể tiến hành diễn tập chung bảo đảm an ninh trên biển trên cơ sở CUES, phát đi tín hiệu tích cực rằng ASEAN sẵn sàng giúp thúc đẩy sáng kiến củaSingapore. Điều này cũng có thể giúp thúc đẩy vai trò của ASEAN trong đảm bảo an ninh khu vực, duy trì và nhiều khả năng củng cố vị trí trung tâm của mình trong cấu trúc an ninh khu vực. Đồng thời, nó cũng phát đi một tín hiệu tới Trung Quốc rằng ASEAN nghiêm túc trong cam kết thực thi các quy định để quản lý tranh chấp trên Biển Đông.

Liệu có khả thi?     

Liên quan đến phản ứng của Trung Quốc trước đề xuất của Singapore, theo Tiến sĩ Koh, việc Bắc Kinh chấp nhận CUES có thể phát đi tín hiệu tới dư luận nước này, rằng họ chấp nhận áp lực của nước ngoài trong những vấn đề bất khả xâm phạm liên quan đến toàn vẹn lãnh thổ và chủ quyền quốc gia. Trên thực tế, CUES cũng không thể bó buộc Trung Quốc ở Biển Đông.

Chính vì thế, theo Tiến sĩ Koh, việc định nghĩa CMLE sẽ có ý nghĩa quan trọng, cần vượt ra ngoài lực lượng tuần duyên. ASEAN cần có chung quan điểm trong cách định nghĩa CMLE. Tuy nhiên, một định nghĩa rộng, toàn diện về CMLE vượt ra ngoài lực lượng tuần duyên nhiều khả năng sẽ bị Trung Quốc phản đối và Bắc Kinh có thể nhận được sự ủng hộ từ một vài quốc gia ASEAN nhất định.

Là bên trung lập trong tranh chấp Biển Đông, Singapore có thể đề xuất thảo luận sâu hơn mang tầm khu vực nhằm đạt được sự đồng thuận về việc định nghĩa CMLE, song theo Tiến sĩ Koh, tác động là khá hạn chế, bởi trên thực tế, thúc đẩy sáng kiến này với Trung Quốc sẽ rất khó khăn. Tuy nhiên, nếu như chính bản thân các nước ASEAN có thể thảo luận và đạt đồng thuận về đề xuất của Singapore trước tiên thì vẫn có thể hy vọng.

Đại biểu nhân dân