Cơ chế tự nguyện

Công dân liên kết EU là cơ chế nhằm mở cửa cho công dân thuộc quốc gia từng là thành viên và đã rời bỏ khối 28 nước như Anh được giữ lại tư cách công dân EU và hưởng những quyền khi còn là một phần của “ngôi nhà chung” một cách tự nguyện. 

Điều đó có nghĩa là người dân của nước rời liên minh vẫn được hưởng toàn bộ 54 quyền mà công dân chính thức của EU được hưởng theo Hiến chương về các quyền cơ bản của công dân EU năm 2000. Các quyền này gồm: quyền sống; quyền nhân đạo không bị tra tấn, ép buộc làm nô lệ hay bị nhân bản; không bị phân biệt đối xử; quyền riêng tư; quyền tự do tôn giáo, ngôn luận; quyền bỏ phiếu về các vấn đề EU; quyền pháp lý về xét xử và các lợi ích liên quan đến giáo dục, lao động, chăm sóc sức khỏe, an sinh xã hội và tài sản…

Điểm được quan tâm nhiều nhất trong cơ chế công dân liên kết EU là bảo đảm quyền tại Chương V về di chuyển tự do trong khu vực Schengen cho người Anh sau Brexit. Việc tự do đi lại trên toàn EU đã từng tạo cơ hội việc làm cho hàng loạt lao động Anh, cũng như giúp các công ty xứ sở sương mù dễ dàng tuyển dụng lao động từ các quốc gia thành viên khác. “Ly hôn” đồng nghĩa với việc nước Anh phải tự xoay xở trong biên giới của chính mình. Theo giáo sư Adrian Favell, chuyên ngành xã hội học thuộc Trung tâm Nghiên cứu châu Âu, Brexit sẽ hạn chế cơ hội những cá nhân xuất sắc nhất châu Âu tới Anh làm việc.

Chủ nhân ý tưởng công dân EU, nghị sĩ EP từ Luxembourg, ông Charles Goerens cùng những người ủng hộ kỳ vọng cơ chế mới sẽ sớm được bỏ phiếu vào đầu năm 2017 tới. Tuy nhiên, nó vẫn đang gây tranh cãi do những bất bình với quyết định của Anh về việc kiểm soát chặt chẽ người nhập cư EU sau khi rời khối. Những người phản đối tự hỏi tại sao phải “mở cửa” cho người Anh vào EU trong khi Chính phủ nước này lại có ý định “khép cửa” với những người EU muốn cư trú và làm việc tại xứ sương mù?

Tuy nhiên, trả lời cho câu hỏi trên, tờ Independent cho biết, những người tự nguyện giữ lại quyền tư cách công dân EU sẽ phải trả lệ phí thành viên hàng năm trực tiếp vào ngân sách của “ngôi nhà chung”. Các công dân này vẫn phải thực hiện đầy đủ quyền và nghĩa vụ đối với “nước mẹ”. Quyền công dân liên kết sẽ bảo đảm không xâm phạm vào quyền công dân quốc gia.

“Nạn nhân” bất đắc dĩ

Ý tưởng trên bắt nguồn từ đề xuất của ông Charles Goerens về sửa đổi Dự thảo liên quan đến hướng dịch chuyển cơ chế sau Brexit do Ủy ban các vấn đề Hiến pháp của EP thực hiện. Theo ông, ý tưởng chỉ đơn giản là nhằm bảo đảm những người không có nhu cầu nhưng bị buộc trở thành “nạn nhân” của “cuộc ly hôn” được hưởng những quyền đầy đủ như một công dân EU bao gồm quyền cư trú tại EU và có thể sẽ được tham gia vào các cuộc bầu cử châu Âu thông qua người đại diện là nghị sĩ EP.

Việc nghị sĩ Luxembourg đòi quyền lợi cho dân Anh được tờ Guardian lý giải là do ông đang ở Anh hoặc có nhu cầu cư trú tại đây. Điều đó là chính đáng bởi lẽ nạn nhân của Brexit không chỉ là dân Anh mà còn là những công dân EU sinh sống và làm việc tại đất nước này.

Ủng hộ ý tưởng trên, một diễn đàn do những người tự xưng là đại diện cho 3 triệu công dân EU đang sống tại Anh mang tên 3 Million Forum đã được thành lập nhằm mục đích kêu gọi EP sớm thông qua cơ chế Công dân liên kết. Họ kỳ vọng, cơ chế có thể bảo toàn những quyền được hưởng khi London còn ở “ngôi nhà chung”. Diễn đàn là nơi những công dân EU đã xây dựng sự nghiệp, kết hôn và sinh sống tại Anh bày tỏ cảm xúc khi sau tất cả những đóng góp cho vương quốc thì sau Brexit họ không còn được xứ sương mù chào đón. Những người này trở thành “nạn nhân bất đắc dĩ” hậu Brexit do quyết định cứng rắn của London trong chính sách nhập cư trong bối cảnh khủng hoảng nhập cư ở châu Âu và cạnh tranh gia tăng giữa lao động nội địa và nước ngoài (chủ yếu từ Trung và Đông Âu) tại Anh.

Thành viên diễn đàn cho rằng, các phương tiện truyền thông cũng như Chính phủ thời gian hậu Brexit đã quá tập trung vào những “hùng biện chính trị” như quyền bỏ phiếu hay việc Anh không còn giữ được vị thế trên bàn đàm phán để quyết định những vấn đề có tầm ảnh hưởng lớn… mà lơ là mục đích tồn tại của chính quyền là đảm bảo cuộc sống cho người dân. Giới phân tích nhận định, “cuộc ly hôn” sẽ khiến Anh rơi vào một “thập niên bất ổn” khi nền kinh tế lớn thứ 3 EU tuột dốc trong 5 năm tới, GDP giảm 4 - 10%; đồng bảng Anh mất giá 20%; gần 1 triệu người lao động mất việc làm do hàng trăm doanh nghiệp rời khỏi xứ sở sương mù…

Công dân liên kết được xem như một giải pháp kịp thời trước tình trạng người Anh hậu Brexit “thi nhau” xin quốc tịch tại các nước thành viên EU khác. Tháng 10 vừa qua, tờ Guardian đăng tải thống kê cho thấy, chỉ trong vòng 8 tháng năm 2016, ít nhất 2.800 công dân Anh xin quốc tịch tại 18 nước EU khác như một biện pháp bảo toàn lợi ích của bản thân sau khi “nước mẹ” quyết tâm rời khối. Con số đó tăng hơn 250% so với khi “cuộc hôn nhân” còn êm đẹp năm 2015.

Đại biểu nhân dân