Hai mảnh ghép độc lập

Iran và Thổ Nhĩ Kỳ, hai quốc gia Trung Đông không thuộc khối Ảrập, nằm trong số các quốc gia lớn và đông dân nhất khu vực. Iran có vị trí chiến lược trên Vịnh Persia và Eo biển Hormuz, trong khi Thổ Nhĩ Kỳ kiểm soát Eo biển Bosporus, biển Marmara và biển Dardanelles nối liền Biển Đen và Biển Aegean. Hai quốc gia này cũng kế thừa những nền văn minh cổ đại nhất trên thế giới và mang những đặc trưng dân tộc rõ nét. Có thể nói, Thổ Nhĩ Kỳ và Iran là những hình ảnh phản chiếu, khó rẽ sang các hướng khác nhau do sự gần gũi về mặt địa lý.

Thổ Nhĩ Kỳ chịu ảnh hưởng của nền văn hóa Ba Tư trong tiến trình hướng Tây và thừa hưởng những di sản tôn giáo và chính trị đậm nét. Còn Iran là quê hương của phần đông người thiểu số Thổ Nhĩ Kỳ. Về mặt lịch sử, vương quốc Ba Tư cũ đã từng nằm dưới sự cai trị của những hoàng tộc Thổ Nhĩ Kỳ như Safavids và Qajars. Dẫu vậy, tới thời cận đại, cả hai đã luôn có sự hợp tác. Trong những năm 20 của thế kỷ trước, Thổ Nhĩ Kỳ và Iran từng ký Hiệp ước Saadabad về việc không xâm lược và bảo vệ lẫn nhau chống lại kẻ thù bên ngoài. Hai nước sau đó đã xúc tiến Hiệp ước liên minh Baghdad, trong đó bao gồm một nước Iraq mới độc lập. Thậm chí, sự thâu tóm quyền lực của các giáo sỹ Iran trong năm 1979 cũng không làm lung lay nền tảng vững chắc của quan hệ song phương. Trong khi hầu hết các quốc gia nhanh chóng áp đặt hoặc tái áp đặt thị thực nhập cảnh đối với các công dân Iran thì Thổ Nhĩ Kỳ vẫn mở rộng cửa cho các du khách và người tị nạn từ đất nước Hồi giáo này.

Thích nghi với thời thế

Những năm qua, mối quan hệ giữa hai quốc gia xuống mức thấp nhất do cả hai đang ở các bên đối lập trong cuộc xung đột ở Syria. Tuy nhiên, các lựa chọn chiến lược đơn phương của họ đều không thành công trên mặt trận đó. Cả quyết định của Thổ Nhĩ Kỳ trong việc giúp lật đổ Tổng thống Syria Bashar al-Assad lẫn chính sách của Iran muốn lập lại ổn định ở một nước Syria thống nhất đều không thành hiện thực. Hơn nữa, Iran và Thổ Nhĩ Kỳ đang trở thành mục tiêu của Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng, nên đều nhận thức được rằng mình đang đối mặt với một mối đe dọa chung.

Vấn đề người Kurd dường như cũng đang đưa Ankara và Tehran xích lại gần nhau hơn. Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ hiện phát động một cuộc chiến công khai chống lại phe đối lập người Kurd do đảng Công nhân người Kurd (PKK) đứng đầu, và các tổ chức người Kurd ở Syria bị cáo buộc đang hợp tác với Mỹ và Israel khiến Iran quan ngại. Hiện, cả hai cùng tìm cách để hình thành một chiến lược chung chống lại người Kurd.

Cuộc khủng hoảng đang diễn ra giữa Ảrập Xêút và Qatar đang đưa Thổ Nhĩ Kỳ và Iran xích lại gần nhau khi cả hai đang ủng hộ Doha. Quốc hội Thổ Nhĩ Kỳ đã thông qua một dự luật cho phép triển khai thêm quân đội Thổ Nhĩ Kỳ ở Qatar để bảo vệ hoàng gia nước này, còn Iran đã đề xuất gửi thực phẩm cho Qatar bằng đường biển.

Hai nước đang hợp tác với nhau trên nhiều lĩnh vực. Cả hai đã cùng có những giải pháp ngoại giao cho cuộc chiến tranh ở Syria. Ankara và Tehran nhất trí xúc tiến các cuộc đàm phán Astana nhằm thúc đẩy một giải pháp chính trị cho cuộc khủng hoảng Syria. Các mối quan hệ thương mại và năng lượng song phương cũng phát triển. Trong chuyến thăm Iran mới đây, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan đã tái khẳng định quyết tâm muốn nâng kim ngạch thương mại hàng năm với Iran lên 30 tỷ USD.

Một lĩnh vực hợp tác quan trọng nữa là vấn đề Iraq, bởi Baghdad chắc chắn sẽ quyết định chế độ quản trị chính trị đối với người Kurd. Ankara có ảnh hưởng đối với một trong hai đối thủ chính của Chính quyền Khu vực người Kurd (KRG) - đảng Dân chủ người Kurd (KDP), còn Tehran chi phối đối thủ kia - Liên minh Yêu nước Kurdistan (PUK). Điều đó cho thấy, Ankara và Tehran cũng sẽ là người bảo trợ chính cho phe đối lập không thuộc Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng ở khu vực phía Bắc.

Về lâu dài, Tehran biết rõ Ankara sẽ đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng các cầu nối giữa Iran và phương Tây, còn Ankara biết rằng nếu muốn tìm kiếm ảnh hưởng lớn hơn nữa trong thế giới Ảrập, thì mối quan hệ thân thiết với Iran là rất quan trọng. Do đó, mặc dù tình hình khu vực phức tạp và biến động, Thổ Nhĩ Kỳ và Iran vẫn được nhiều hơn mất khi tiếp tục xây dựng các mối quan hệ bền vững hơn. Theo quan sát, mối quan hệ đó sẽ tạo thành một khối chính trị, an ninh và kinh tế mạnh ở Trung Đông trong những năm tới

Đại biểu nhân dân