Liên hệ giữa ASEAN - EU

Đến nay, EU và ASEAN được xem như hai mô hình hội nhập khu vực thành công, với những tác động tích cực liên quan đến an ninh, sự ổn định và tăng trưởng kinh tế trong nhiều thập kỷ qua. Quá trình hội nhập của ASEAN học hỏi rất nhiều từ các quá trình của EU, mặc dù ASEAN không đi theo mô hình của EU và không hướng tới việc thành lập một liên minh ASEAN.

Đã có nhiều phân tích về tác động tiêu cực đối với cả Anh và EU, nhưng chưa có đánh giá nào về tác động của Brexit đối với ASEAN. Một số quan ngại cho rằng, ASEAN có thể sẽ phải đối mặt với kịch bản tương tự trong tương lai. Nếu người dân Anh quyết định ở lại trong EU, điều này chắc chắn sẽ củng cố các lập luận về tầm quan trọng của việc tăng cường quá trình hội nhập ASEAN một cách bền vững; đồng thời củng cố cam kết của các nước thành viên ASEAN về hội nhập khu vực, nhằm đạt được các mục tiêu chung của ASEAN. Nếu người dân Anh ủng hộ việc rời khỏi liên minh, kết quả này sẽ ảnh hưởng tới quá trình hội nhập của ASEAN như thế nào?

Không xem nhẹ người dân

Không giống như châu Âu, ASEAN không hướng tới việc thành lập một tổ chức siêu quốc gia với cơ chế như EU. Quá trình đàm phán về hiệp định thương mại tự do (FTA) được thực hiện bởi Ủy ban châu Âu, trong khi việc thành lập Khu vực Thương mại tự do ASEAN và một số FTA với những nước khác, đặc biệt là thỏa thuận giữa ASEAN - Trung Quốc, các cuộc đàm phán được thực hiện bởi sự đồng thuận của 10 nước thành viên ASEAN.

Ngược lại với Ủy ban châu Âu, vai trò của Ban Thư ký ASEAN không phải lập quy, mà là hỗ trợ việc thực hiện các thỏa thuận, kể cả ở cấp quốc gia. Vì thế, không có lý do gì để ASEAN đảm nhiệm thẩm quyền thay các quốc gia thành viên. Tuy nhiên, trong số những thách thức cần được cân nhắc ở đây có sự thấu hiểu của công chúng.

Ở cả ASEAN và EU, sự thấu hiểu của công chúng còn hạn chế, cả về tác động tích cực và tiêu cực. Phe hoài nghi châu Âu chỉ trích giới lãnh đạo EU tạiBrusselsthâu tóm chủ quyền của Vương quốc Anh. Bên cạnh đó, những thất bại liên tiếp của châu Âu trong việc dự đoán và đối phó với dòng người nhập cư, các vụ khủng bố và khủng hoảng kinh tế đã góp phần làm xấu đi hình ảnh của EU trong mắt người dân các nước thành viên.

Điểm mấu chốt là, trong số những vấn đề cần quan tâm trong quá trình hội nhập, không nên xem nhẹ người dân. Vì vậy, kể từ khi xây dựng Hiến chương ASEAN, ý tưởng biến ASEAN trở thành tổ chức định hướng theo người dân và lấy người dân làm trung tâm cần phải được toàn dân nhận thức sâu sắc và có thể cảm nhận được. Tuy nhiên đến nay, việc áp dụng Cộng đồng ASEAN và tuyên bố Tầm nhìn ASEAN năm 2015 chưa được người dân biết đến hoặc hiểu rõ; chưa tạo được động lực thúc đẩy, trong khi lại gây ra một số lo ngại và hoài nghi.

Việc ASEAN không đạt được sự đồng thuận về vấn đề Biển Đông vào năm 2014 vẫn là mối quan ngại đối với bất kỳ ai trên cương vị Chủ tịch ASEAN. Trải nghiệm này đã khiến một số nước tìm cách né tránh hoặc trì hoãn các cuộc thảo luận về vấn đề này. Vì vậy, lập trường chung của ASEAN trước phán quyết của Tòa án Trọng tài Thường trực (PCA) về vấn đề Biển Đông được xem như phép thử khó khăn đối với Chủ tịch ASEAN đương nhiệm, đặc biệt là sự đoàn kết và sự gắn kết của ASEAN.

Một số thành quả tích cực của ASEAN cho đến nay, như sự ổn định và an ninh trong năm thập kỷ qua kể từ khi thành lập, tiến trình dân chủ hóa ở Myanmar và tăng cường bảo vệ quyền con người, sẽ phai nhạt nếu ASEAN không thể duy trì sự hợp nhất. Sự công nhận của cộng đồng quốc tế dành cho ASEAN cũng sẽ giảm bớt và người ta có thể đặt câu hỏi về tính đúng đắn của ASEAN.

Vì vậy, kết quả trưng cầu dân ý ở Anh sắp tới sẽ được xem như bài học cho ASEAN, về sự thấu hiểu của người dân và những tác động có thể cảm nhận được từ quá trình hội nhập ASEAN. Ý tưởng phục vụ “lợi ích của người dân” cần phải được người dân nhận thức rõ ràng và cụ thể.

Thay đổi cách làm việc

Khả năng quản lý các hoạt động trong và ngoài ASEAN không thể bị cản trở bởi lối làm việc theo kiểu cũ của các nước thành viên, như việc né tránh thảo luận những vấn đề nhạy cảm khi chưa có sự đồng thuận cao. Trong việc đối mặt với những thách thức địa chính trị, ASEAN cần khẳng định vị thế bằng việc thúc đẩy hàng loạt những nguyên tắc được các nước thành viên nhất trí.

Theo giới phân tích, các nước ASEAN không nên phản ứng tiêu cực trước đề xuất xem xét lại Hiến chương ASEAN sau 8 năm thực thi. Nhiều nước hoài nghi rằng quá trình này có thể khơi ra những cuộc tranh luận cũ và tìm cách trốn tránh. Song, mỗi quốc gia thành viên cần hiểu rõ quan điểm mà Bộ trưởng Ngoại giao Indonesia đưa ra khi nói về vai trò của Indonesia trong ASEAN, đó là “Với Indonesia, ASEAN trở nên mạnh hơn.Với ASEAN, Indonesia tiến về phía trước”.

Bất kể kết quả cuộc trưng cầu dân ý ở Anh về Brexit như thế nào, vai trò của ASEAN trong việc duy trì sự ổn định và an ninh trong khu vực và nâng cao mức sống và điều kiện sống cho người dân là đặc biệt quan trọng, nhưng không thể được hiện thực hóa với cách làm như mọi khi.

Đại biểu nhân dân