Sớm giác ngộ cách mạng

Ông Vừ Mí Kẻ sinh năm 1929 tại cao nguyên đá Đồng Văn, Hà Giang. Khỏe mạnh, thông minh, bản lĩnh, 15 tuổi Vừ Mí Kẻ được Vua Mèo Vương Chí Sình đưa về dinh Sà Phìn giữ ngựa. Năm 1945, khi Vương Chí Sình thay mặt cha (Vương Chính Đức) về Hà Nội diện kiến Chủ tịch Hồ Chí Minh, cậu thanh niên 16 tuổi Vừ Mí Kẻ cũng được tháp tùng, vào tận Phủ Chủ tịch trong buổi Hồ Chủ tịch tiếp và kết nghĩa anh em với họ Vương. Sau đó không lâu, khi trở lại Sà Phìn, chàng thanh niên Vừ Mí Kẻ đã thuyết phục Vương Chí Sình đem gần như toàn bộ tài sản, gồm 22 vạn đồng bạc trắng và 9kg vàng ủng hộ Tuần lễ vàng do Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa phát động. Vương Chí Sình đã giao cho Vừ Mí Kẻ áp tải số ngân lượng lớn này về Hà Nội.

Cũng thời gian này, Vừ Mí Kẻ được giác ngộ và đi theo Cách mạng. Năm 1950, mới 21 tuổi, ông đã được giao trọng trách Chủ tịch UBND xã Sà Phìn. Bảy năm sau, Vương Chí Sình, lúc này 72 tuổi, viết thư cho Hồ Chủ tịch với lý do tuổi cao sức yếu đề nghị Chính phủ cử người để ông trao lại chức Chủ tịch UBND huyện Đồng Văn (gồm cả Yên Minh, Mèo Vạc và một phần Quản Bạ ngày nay). Cao nguyên đá đang bị đặt trước một giai đoạn cực kỳ khó khăn, bạo loạn manh nha bùng nổ, cần có người đủ tài, đức và uy tín với đồng bào để đứng mũi chịu sào. Trung ương, Khu ủy Việt Bắc và Tỉnh ủy Hà Giang đã nhất trí chọn ông Vừ Mí Kẻ làm người tiếp nhận.

Trong kỳ bầu cử Quốc hội Khóa II năm 1960, Vừ Mí Kẻ và Vương Chí Sình trở thành đại biểu của nhân dân Hà Giang tham gia Quốc hội. Riêng ông Vừ Mí Kẻ còn được nhân dân tín nhiệm bầu làm đại biểu Quốc hội 5 khóa liên tục sau đó, từ Khóa III - VII. Từ cương vị Chủ tịch UBND huyện Đồng Văn, ông Vừ Mí Kẻ sau đó giữ trọng trách Phó chủ tịch UBND tỉnh Hà Giang, Phó chủ tịch UBND tỉnh Hà Tuyên, rồi Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc tỉnh.

Chuyến đi nhớ nhất trong đời

Trong tổng số 56 đại biểu là người dân tộc thiểu số của Quốc hội Khóa II, Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Hà Giang có 5 đại biểu, gồm: ông Vương Chí Thành (Vương Chí Sình), đại biểu tái cử; ông Vừ Mí Kẻ (bí danh Vù Mí Dình), ông Triệu Tạ Luồng, ông Kim Xuyến Lượng, ông Dương Mạc Thạch (bí danh Xích Thắng) và 2 đại biểu dự khuyết. Trò chuyện với chúng tôi trong dịp về Tuyên Quang dự kỷ niệm 70 năm Quốc dân đại hội Tân Trào, ông Vừ Mí Kẻ kể, lần đầu tiên xuống Hà Nội họp Quốc hội là “chuyến đi nhớ nhất trong cuộc đời”. Trước đó mấy ngày, nhà ông lúc nào cũng tấp nập bà con trong bản đến chơi. Bên vò rượu ngô thơm nồng, họ nhìn ảnh Bác Hồ treo ở gian giữa và nói chuyện rất nhiều về “Người đã xua cái nghèo khó, cái đói rét, lạc hậu cổ hủ ra khỏi bản người Mông”. Ông Vừ Mí Kẻ cũng lo lắng và hồi hộp lắm. Từ Lũng Hòa A, đoàn được xe ca đưa đến thị xã Hà Giang. “Cũng may bấy giờ nạn tiểu phỉ đã đỡ hơn nhiều. Con đường Hạnh Phúc đang trong giai đoạn đầu thi công nên xe phải dừng ở nhiều nơi. Chỉ hơn 100 cây số đường nhưng chúng tôi đi mất nửa ngày”. Xe nghỉ tại Hà Giang để tiếp tục hành trình đến thị xã Lào Cai. Từ đây, đoàn chuyển sang tàu hỏa về Hà Nội.

“Những ngày ở hội trường Ba Đình, chúng tôi chăm chú lắng nghe, thấy các đại biểu phát biểu rất nhiều về thi đua xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất nước nhà… Đến ngày cuối cùng của Kỳ họp, tôi may mắn được gặp Bác Hồ. Đây là lần thứ hai tôi gặp Người sau 15 năm. Người hỏi: - Cháu làm gì? - Cán bộ thôi ạ. - Làm cán bộ là làm cách mạng, không được để dân đói, thiếu ngô, thiếu lúa, cũng đừng trồng cây thuốc phiện. Cái bụng no đủ, người dân mới từng bước tiến bộ được” - ông Vừ Mí Kẻ nhớ lại.

Sau Kỳ họp Quốc hội đầu tiên, về đến cao nguyên đá Đồng Văn, ông Vừ Mí Kẻ đã tích cực vận động người Mông bỏ du canh du cư, không phá rừng làm nương. Đặc biệt, để ổn định cuộc sống người dân ở môi trường toàn núi đá, ông Vừ Mí Kẻ đã huy động các bản làng xếp đá làm nương. Năm 1986, đất nước bắt đầu Đổi mới, ông Vừ Mí Kẻ đã gần 60 tuổi nhưng vẫn tích hoạt động, giúp nâng cao thu nhập cho đồng bào Mông bằng chuyển dịch cơ cấu cây trồng, vật nuôi theo hướng sản xuất hàng hóa; đẩy mạnh khuyến nông, khuyến lâm; chăm lo phát triển y tế, giáo dục… Có thể nói, ông Vừ Mí Kẻ đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của Đảng, Chính phủ, nhân dân giao phó, tận trung với nước, tận hiếu với dân.

 Bầu cử bằng hạt ngô, ống tre

Ông Vừ Mí Kẻ lớn lên ở làng Lũng Hòa A, nơi chỉ có mấy mươi nóc nhà người Mông, toàn nhà nghèo. Ở thời điểm diễn ra cuộc bầu cử Quốc hội Khóa II, người Mông chỉ quen canh tác nương đá, tỉa bắp, làm vườn, không ai hình dung được quy trình, cách thức bầu chọn đại biểu Quốc hội. “Chúng tôi lo lắm, nhiều người Mông không biết chữ thì bỏ phiếu thế nào? Nhưng họ nói: có cách đấy. 6 người được đề cử, bầu lấy 5. Mỗi cử tri được phát 5 hạt ngô, bầu ai thì bỏ ngô vào ống tre của người đó. Ai được nhiều hạt ngô hơn sẽ thắng cử, được làm đại biểu Quốc hội thay mặt người Mông đề xuất những chính sách phù hợp về dân chủ và đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân trong các làng bản. Giờ ngẫm lại thấy không biết chữ khổ thế đấy. Mình càng thấm thía thiệt thòi của người mù chữ, càng muốn mau chóng nhiều người Mông được đi học”.

Đại biểu nhân dân