Có nên giao thêm thẩm quyền điều tra cho kiểm ngư, bộ đội biên phòng?

Trình bày Báo cáo về một số vấn đề lớn còn ý kiến khác nhau của Dự án Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Văn Hiện nêu rõ, trên cơ sở ý kiến của các ĐBQH tại Kỳ họp thứ 9, Thường trực Ủy ban Tư pháp đã phối hợp với Bộ Công an để chỉnh lý một số nội dung của Dự thảo Luật theo hướng: giữ như quy định của pháp luật hiện hành về số cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra; nghiên cứu khả năng mở rộng phạm vi điều tra một số tội danh cho lực lượng kiểm ngư, bộ đội biên phòng trên cơ sở rà soát để tránh chồng chéo chức năng, nhiệm vụ điều tra của các cơ quan đóng tại địa bàn biên giới quốc gia.

Tuy nhiên, một số Ủy viên UBTVQH cho rằng, kiểm ngư là lực lượng liên quan trực tiếp đến an ninh, chủ quyền quốc gia, vì vậy việc bổ sung lực lượng này vào cơ quan điều tra phải hết sức cân nhắc. Còn về mở rộng thẩm quyền cho bộ đội biên phòng, một số ý kiến đề nghị chỉ nên bổ sung thẩm quyền điều tra đối với bộ đội biên phòng ở những địa bàn xa xôi, hẻo lánh.

Cần phân loại nội dung khiếu nại, tố cáo

Theo Báo cáo về một số vấn đề lớn còn ý kiến khác nhau của Dự án Luật Tạm giữ, tạm giam do Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Văn Hiện trình bày, về thẩm quyền giải quyết khiếu nại (Điều 46), có ý kiến ĐBQH đề nghị không quy định về thẩm quyền giải quyết khiếu nại của cơ quan quản lý, thi hành tạm giữ, tạm giam để bảo đảm phù hợp với quy định tại Điều 23 của Luật Tổ chức Viện Kiểm sát nhân dân là: Viện Kiểm sát nhân dân có trách nhiệm giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tạm giữ, tạm giam. Ý kiến khác đề nghị vẫn cần tiếp tục giao thẩm quyền giải quyết khiếu nại cho cơ quan quản lý, thi hành tạm giữ, tạm giam. Trường hợp người khiếu nại không đồng ý với kết quả giải quyết hoặc hết thời hạn giải quyết khiếu nại mà cơ quan thi hành tạm giữ, tạm giam không giải quyết thì Viện Kiểm sát giải quyết. Thường trực Ủy ban Tư pháp cho rằng, hiện nay cơ quan quản lý, thi hành tạm giữ, tạm giam vẫn đang giải quyết khiếu nại của người bị tạm giữ, tạm giam về các vấn đề có liên quan tới chế độ sinh hoạt của họ. Viện Kiểm sát giải quyết khiếu nại mà cơ quan quản lý, thi hành tạm giữ, tạm giam đã giải quyết mà đương sự vẫn khiếu nại và trực tiếp giải quyết các khiếu nại về việc áp dụng quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự về tạm giữ, tạm giam. Việc thực hiện theo quy định này bảo đảm tính kịp thời trong việc giải quyết khiếu nại của người bị tạm giữ, tạm giam về các vấn đề có liên quan trực tiếp tới chế độ, quyền lợi của người bị tạm giữ, tạm giam như chế độ ăn, ở, mặc, chăm sóc y tế, gặp thân nhân...; đồng thời cũng phù hợp với nguyên tắc là khiếu nại trước hết phải do cơ quan hoặc cấp trên của cơ quan, người có thẩm quyền ra quyết định hoặc có hành vi bị khiếu nại giải quyết. Mặt khác, quy định này vẫn bảo đảm thẩm quyền của Viện Kiểm sát trong việc kiểm sát giải quyết khiếu nại hoặc trực tiếp giải quyết khiếu nại. Một số ý kiến khác trong Thường trực Ủy ban cho rằng, theo quy định tại Điều 23 của Luật Tổ chức Viện Kiểm sát nhân dân, trong mọi trường hợp chỉ Viện Kiểm sát nhân dân mới có thẩm quyền giải quyết khiếu nại; cơ quan quản lý, thi hành tạm giữ, tạm giam không có thẩm quyền này. Do đó, Thường trực Ủy ban trình 2 phương án để UBTVQH cho ý kiến.

Đa số Ủy viên UBTVQH tán thành phương án 2 của Dự thảo Luật. Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Phan Trung Lý cho rằng, cần phân loại những nội dung khiếu nại, tố cáo thuộc thẩm quyền của Viện Kiểm sát nhân dân theo Điều 20 Luật Tổ chức Viện Kiểm sát nhân dân, và những nội dung thuộc về kiến nghị. Ví dụ, những vấn đề liên quan đến chế độ ăn uống kiến nghị nên thay đổi thế này, thế khác thì cơ sở tạm giữ, tạm giam tiếp nhận kiến nghị và giải quyết. Đó không phải là khiếu nại, tố cáo. Những vấn đề liên quan đến khiếu nại, liên quan đến quyền, nghĩa vụ của người bị tạm giữ, tạm giam theo tính chất tư pháp thì thực hiện theo Điều 20 Luật Tổ chức Viện Kiểm sát nhân dân.

Cơ quan soạn thảo cần hoàn thiện Điều 4

Theo Báo cáo về một số vấn đề lớn còn ý kiến khác nhau của Dự án Bộ luật Tố tụng dân sự (sửa đổi), Thường trực Ủy ban Tư pháp cho rằng, việc mở rộng quyền xét xử của Tòa án nhân dân theo hướng Tòa án không được từ chối yêu cầu giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng là bước chuyển quan trọng trong xây dựng Nhà nước pháp quyền ở nước ta. Tuy nhiên, kinh nghiệm quốc tế cho thấy quy định này chủ yếu được áp dụng ở các nước nơi mà Tòa án có quyền giải thích luật và án lệ là nguồn luật. Trong khi đó, án lệ không phải là nguồn luật ở nước ta, Tòa án nhân dân xét xử các vụ án, giải quyết các vụ việc trên cơ sở các quy định của Hiến pháp và pháp luật.

Hiến pháp năm 2013 cũng quy định, khi xét xử Thẩm phán, Hội thẩm Nhân dân chỉ tuân theo pháp luật. Vì vậy nếu chưa có điều luật để áp dụng thì Tòa án sẽ không có căn cứ để giải quyết vụ việc dân sự, sẽ không thể phát triển được án lệ để Tòa án áp dụng giải quyết vụ án; việc áp dụng tập quán, nguyên tắc tương tự pháp luật hoặc theo lẽ công bằng dễ dẫn đến tình trạng tùy tiện trong xét xử, gây ra những hậu quả khó lường hết được. Do đó, Thường trực Ủy ban Tư pháp đề nghị trước mắt chưa nên quy định nội dung tòa án không được từ chối yêu cầu giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng trong Dự thảo Bộ luật Tố tụng dân sự (sửa đổi).

Tuy nhiên, các Ủy viên UBTVQH cho rằng, quy định Tòa án không được từ chối yêu cầu giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng là quy định giàu tính nhân văn, giúp bảo vệ các quyền cơ bản của con người, của công dân, nên phải được giữ lại tại Dự thảo Bộ luật Tố tụng dân sự (sửa đổi). Chủ tịch QH Nguyễn Sinh Hùng nhấn mạnh, Hiến pháp 2013 đã quy định Tòa án nhân dân có nhiệm vụ bảo vệ công lý, mà công lý thường được hiểu là pháp luật và lẽ phải. Do đó, nếu vụ việc dân sự không thỏa thuận được giữa hai bên và phải đưa ra tòa án, thì Tòa án nhân dân cần thuyết phục các bên có tranh chấp bằng những quy định pháp luật, đạo lý, lẽ phải tương tự và tập quán đã được xã hội công nhận nếu như không có quy định pháp luật cụ thể. Mặt khác, Hiến pháp 2013 đã quy định Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử, nên Tòa án bắt buộc phải tiếp nhận các vụ việc dân sự được người dân đưa ra, góp phần bảo vệ công lý, giữ bình yên cho cuộc sống – Chủ tịch Nguyễn Sinh Hùng khẳng định.

Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội Trương Thị Mai lưu ý, Thường trực Ủy ban Tư pháp không đồng ý với đề xuất của cơ quan chủ trì soạn thảo là do Dự thảo Bộ luật Tố tụng dân sự (sửa đổi) chưa đưa ra phương án khả thi để thực hiện trách nhiệm này của Tòa án nhân dân. Vì vậy, cơ quan chủ trì soạn thảo cần rà soát thực tế, nghiên cứu kinh nghiệm thế giới để hoàn thiện Điều 4, Dự thảo Bộ luật Tố tụng dân sự (sửa đổi), từ đó thuyết phục được cơ quan chủ trì thẩm tra là Ủy ban Tư pháp. Để bảo đảm tính khả thi của quy định này, Dự thảo Bộ luật Tố tụng dân sự (sửa đổi) có thể quy định theo hướng sau khi tiếp nhận vụ việc, Tòa án nhân dân sẽ thống nhất với hai bên về căn cứ để giải quyết với các tranh chấp xảy ra khi chưa có hợp đồng, hay còn gọi là những trường hợp tình ngay lý gian - Chủ tịch Hội đồng Dân tộc K’sor Phước gợi ý. Như vậy, nếu hai bên thống nhất được quan điểm xử lý vụ việc, thì tòa sẽ xét xử dựa trên quan điểm này.

 Bảo lưu quan điểm mua bán quốc tế 
theo hợp đồng bằng văn bản

Trình bày Tờ trình Về việc gia nhập Công ước Viên năm 1980 của Liên Hợp Quốc về Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế, Bộ trưởng Bộ Công thương Vũ Huy Hoàng cho biết, Công ước Viên của Liên Hợp Quốc được thông qua nhằm hướng tới việc thống nhất nguồn luật áp dụng cho hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế, và hiện đã trở thành một trong những công ước quốc tế về thương mại được phê chuẩn, áp dụng rộng rãi nhất (có 83 thành viên, điều chỉnh khoảng 2/3 tổng giao dịch thương mại quốc tế). Do đó, Chính phủ đề nghị, cần gia nhập Công ước Viên năm 1980 về hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế.

Tán thành với việc gia nhập Công ước Viên, Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Đối ngoại nhấn mạnh, việc gia nhập Công ước này sẽ giúp nước ta tránh được các xung đột pháp luật trong lĩnh vực mua bán hàng hóa quốc tế; góp phần hoàn thiện pháp luật về mua bán hàng hóa quốc tế nói riêng và pháp luật về mua bán hàng hóa nói chung của Việt Nam. Các doanh nghiệp trong nước cũng sẽ có khung pháp lý hiện đại, thống nhất để giao kết và thực hiện hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế cũng như tránh được các tranh chấp trong việc lựa chọn luật áp dụng cho hợp đồng. Mặt khác, Công ước Viên năm 1980 của Liên Hợp Quốc về Hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế cũng không có nội dung nào trái với Hiến pháp năm 2013.

Tuy nhiên, theo Tờ trình của Chính phủ, Công ước Viên năm 1980 có một quy định không phù hợp với Luật Thương mại hiện hành. Cụ thể, Điều 11 Công ước Viên năm 1980 quy định, hợp đồng không nhất thiết phải thể hiện bằng hình thức văn bản hay tuân thủ yêu cầu nào khác về hình thức của hợp đồng. Hợp đồng có thể được chứng minh bằng mọi cách, kể cả bằng lời khai của nhân chứng. Trong khi đó, về hình thức hợp đồng, Luật Thương mại quy định, mua bán hàng hóa quốc tế phải được thực hiện trên cơ sở hợp đồng bằng văn bản hoặc bằng hình thức có giá trị pháp lý tương đương (khoản 2 Điều 27). Do đó, Chính phủ đề nghị, nước ta sẽ bảo lưu quy định của Luật Thương mại hiện hành. Tuy nhiên, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Phan Trung Lý đề nghị, cần cân nhắc việc bảo lưu quy định của Luật Thương mại hiện hành sẽ có lợi hơn không? Mặt khác, Dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi) đang mở rộng hình thức hợp đồng để tiếp cận với Công ước Viên, nên cần xem xét lùi thời hạn gia nhập công ước này đến thời điểm thích hợp hơn (các quy định pháp luật của ViệtNamtương đồng với công ước quốc tế). Nhưng theo Bộ trưởng Bộ Công thương Vũ Huy Hoàng, các doanh nghiệp trong nước chủ yếu có quy mô nhỏ và vừa, thậm chí nhiều đơn vị có quy mô siêu nhỏ, không có đủ năng lực để bảo đảm an toàn khi thực hiện mua bán hàng hóa quốc tế theo hình thức thỏa thuận miệng. Do đó, cần bảo lưu quy định này khi chưa sửa đổi Luật Thương mại, góp phần hỗ trợ doanh nghiệp trong nước.

Người đại biểu nhân dân