Tôi nhận thấy tình hình thay đổi nhiều mà bổ sung, sửa đổi như dự thảo thì ít, chưa kịp được với tình hình. Trong 10 năm qua, kế toán của ta có nhiều tồn tại.

Thứ nhất, trong quản lý tài chính quốc gia là ngân sách nhà nước thay đổi nhiều, về cách thức quản lý, nhất là cách thức kiểm soát, đòi hỏi kiểm soát ngân sách vì mất mát nhiều. Tại sao lại xảy ra những chuyện như thế? Chúng ta có kế toán, có thanh tra, kiểm tra tài chính, có thanh tra, kiểm tra nhà nước, có kiểm toán... nhưng chưa giải quyết được vấn đề. Bây giờ chế độ quyết toán, báo cáo kế toán hàng năm, hàng tháng, hàng quý cập nhật thì ngân sách cũng có thay đổi.

Hoạt động chứng khoán phong phú đến giờ rất ghê gớm. Khi làm Luật Kế toán 10 năm trước chưa có hoạt động chứng khoán. Kế toán của chứng khoán phải khác, nó phải phản ánh được hoạt động của thị trường chứng khoán, hoạt động của chính sách tiền tệ, từ ngân hàng trước đây sang ngân hàng thương mại, các sản phẩm đa dạng, phong phú của hệ thống ngân hàng. Vậy thì kế toán ngân hàng với kế toán chung trong Luật Kế toán như thế nào? Kế toán chứng khoán với kế toán trong Luật này như thế nào? Thống nhất nhà nước quản lý tất cả hoạt động trên các lĩnh vực. Hình thức kinh tế của các hoạt động này rất phong phú, nhiều loại hình sản phẩm tổ chức tín dụng, các hoạt động phái sinh của tín dụng, chứng khoán, tiền tệ, cách thức tích trữ tài liệu, lưu trữ sự kiện, kế toán đã thay đổi. Hoạt động kế toán của chúng ta là hoạt động kế toán nước ngoài và kế toán hoạt động trong nước. Trong nước thì theo Luật Kế toán này, ngoài nước thì nửa theo cái này, nửa theo cái kia. Họ thấy mình rất phiền hà, rất khó dễ. Mình tưởng mình rất chặt nhưng mình nắm cái vỏ. Công cụ duy nhất của Nhà nước ta là công cụ kế toán, nhưng hoạt động kinh tế biến đổi như thế. Thử hình dung có phải bây giờ nước ngoài đầu tư vào ta có phải một loại nhà máy sản xuất như trước đâu, kể cả lĩnh vực luật sư và các loại ngành nghề khác nhau, chứng khoán, tín dụng, bất động sản... Có loại thì có vật tư, có đầu vào, có loại thì không có đầu gì, chỉ có đầu óc vào làm ăn. Mô hình kinh tế nước ngoài và trong nước cũng thay đổi. Các mô hình kinh tế ở trong nước hiện đã thay đổi rất nhiều. Ta quen dùng đơn vị sự nghiệp, bệnh viện thì gọi là đơn vị gì? Ta chuẩn bị cổ phần hóa, Nhà nước cũng cổ phần hóa, kế toán cũng khác, đơn vị sự nghiệp nhà nước như bệnh viện cũng có thể cổ phần hóa, trường học có thể cổ phần hóa, phòng khám là đơn vị sự nghiệp hay doanh nghiệp?... Cơ quan soạn thảo đã phản ánh được tình hình nêu trên chưa?

Trước đây kế toán của ta chủ yếu là sổ và viết tay, đánh máy, bây giờ là máy tính điện tử, vậy thì lần sửa đổi này Luật phản ánh thế nào cho điện tử, chữ ký điện tử, thanh toán điện tử. Tình hình rất mới như vậy. Gần đây làm Luật Doanh nghiệp ta định bỏ con dấu, ngay hóa đơn, chữ ký cũng thay đổi. Từ đó đến nay, Luật Kế toán năm 2003 với Luật Kế toán sửa đổi lần này na ná giai đoạn chuyển đổi giữa kinh tế thị trường với kinh tế bao cấp, nó có những cái mới, nhưng vẫn là dấu ấn nhiều của thời kỳ bao cấp. Với đấu tranh chống lãng phí, sửa đổi Luật Kế toán lần này đã phản ánh được chưa? Hay chống tham nhũng, cuộc đấu tranh phức tạp và lớn như thế, vậy Luật Kế toán lần này phản ánh được cái gì không? Có góp phần đấu tranh chống lãng phí và thực hành tiết kiệm, chống tham nhũng, tiêu cực không? Kế toán này có thể bắt được anh tham nhũng không? Có đáp ứng được yêu cầu không? Có thể bắt được anh lãng phí không?

Vấn đề là ở chỗ chúng ta làm Luật Kế toán 2003 ở thời kỳ khởi đầu của hội nhập kinh tế, quốc tế. Bây giờ đã 14, 15 năm, đất nước đã ở vào thời kỳ hội nhập quốc tế, thông tin quốc tế sâu rộng. Từ tư pháp, hình sự... đều phải dựa vào kế toán. Một nền kinh tế có minh bạch hay không, nền tài chính công có minh bạch hay không, có trong sạch hay không đều phải giơ sổ kế toán này lên. Đấy là chưa kể việc kê khai tài sản cá nhân đều có kế toán được không, như mở tài khoản cá nhân, rút tiền qua ngân hàng, thanh toán qua ngân hàng...

Chúng ta làm luật về kế toán 2003 trong trạng thái mới thoát khỏi bao cấp chuyển sang kinh tế thị trường, mới có một số mô hình làm ăn đơn giản, nhưng bây giờ nhiều mô hình đa dạng, phong phú, toàn diện, công nghệ cao, điện tử hóa phát triển, hội nhập quốc tế toàn diện. Tôi thấy dự thảo lần này chưa phải là chuẩn mực quốc tế. Đề nghị phải làm theo thông lệ quốc tế. ViệtNamđã là thành viên của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), có nghĩa luật pháp ViệtNamphải phù hợp với luật pháp quốc tế. Vậy Luật Kế toán sửa đổi đã phù hợp chưa? Luật này không phù hợp với luật pháp quốc tế thì trăm thứ sẽ không hội nhập được. Ví dụ, Tổ chức Cảnh sát hình sự quốc tế (Interpol) muốn hợp tác về việc bắt thủ phạm... tìm đến bảng kế toán của ta với họ khác nhau thì không biết đối chiếu như thế nào.

Cơ quan soạn thảo, thẩm tra cần nghiên cứu, tính toán để sửa đổi Luật căn bản, bổ sung những nét mới và tinh thần là phải đổi mới. Đọc dự thảo tôi thấy chưa thật đổi mới. Nếu chỉ sửa như dự thảo trình UBTVQH thì không khác luật hiện hành là mấy. Ví dụ, tôi thấy cơ quan soạn thảo định sửa thành hợp lý để thay giá gốc là phải cảnh giác, vì nguyên tắc kế toán là trung thực, chính xác chứ không có chữ hợp lý, hợp tình. Giá 1 đồng thì ghi 1 đồng, giá 3 đồng thì ghi 3 đồng. Hôm nay nói 1 đồng, ngày mai 3 đồng, ngày kia nói 4 đồng là không được, phải chính xác. Do vậy, dùng chữ hợp lý là không được. Kế toán không có chữ hợp lý. Đã kế toán là phải ngang bằng, sổ thẳng. Vậy nên sổ kế toán lúc nào cũng có hàng và cột, nợ và có. Cộng lại lệch 1 xu cũng phải làm lại, tìm cho ra lệch 1 xu ấy là do đâu. Phải chính xác. 

Trong dự thảo Luật sửa đổi phải quy định kế toán của chứng khoán, kế toán của ngân hàng, kế toán của những loại hình kinh doanh đặc biệt như bảo hiểm... và đều phải có nguyên tắc, có những nhánh luật riêng. Vụ Kế toán của Bộ Tài chính phải đổi mới, chuyển động mạnh. Đây là công cụ quốc gia để kiểm soát tài chính, tài sản của quốc gia, chứ không phải chỉ của Nhà nước, có nghĩa bao gồm cả nhà nước, ngoài nhà nước, tư nhân... đều phải kiểm soát được. Bây giờ hội nhập quốc tế thì về nguyên tắc là phải thống nhất, không thể để chuyện ông vào lập doanh nghiệp ở nước tôi mà ông một sổ kế toán, tôi một sổ được. Đồng thời phải đổi mới cả kiểm soát, bảo đảm công cụ này đáp ứng được cho thanh tra, kiểm tra, kiểm soát. Đầu tiên trong hệ kế toán là phải kiểm toán nội bộ. Nguyên tắc là phải tự mình kiểm soát kế toán của mình. Cấp trên, cấp dưới, nội bộ với nhau, trong ngành, lĩnh vực với nhau là phải có kiểm toán nội bộ. Kế toán nội bộ gắn liền với kiểm toán nội bộ. Luật Kiểm toán Nhà nước hiện hành không quy định gì đến kiểm toán nội bộ, vì kiểm toán nhà nước là ta quy định cho họ kiểm toán, vì tài chính là tài sản công. Còn kiểm toán độc lập là thuê đến kiểm toán, cũng chưa có kiểm toán nội bộ. Ví dụ một đơn vị hành chính như VPQH, Bộ Tài chính, hay đơn vị kinh doanh như tập đoàn, tổng công ty phải tổ chức kiểm toán. Việc này không đưa vào Luật Kế toán thì đưa vào đâu? Làm thủ trưởng một đơn vị thì công cụ kiểm toán nội bộ là quan trọng nhất. Tự nội bộ kiểm soát, điều chỉnh là cách thức tốt nhất. Luật hiện hành đã không quy định về kiểm toán nội bộ rồi và trong dự thảo sửa đổi cũng chưa có. Kiểm toán độc lập đã có luật riêng điều chỉnh, vậy còn kiểm toán nội bộ phải đưa vào Luật Kế toán chứ, coi đây là hoạt động gắn liền với kế toán để tự kiểm toán lại mình.

Thứ hai, thanh tra, kiểm tra công tác kế toán ở đâu? Trong dự thảo nêu rất nhiều điều kiện, Luật hiện hành quy định hết rồi, nhưng còn thanh tra, kiểm tra, kiểm soát kế toán? Bộ trưởng Bộ Tài chính có phải là tổng thanh tra về kế toán không? Vậy thì vai trò của kiểm soát kế toán tài chính nhà nước ở đây thế nào? Nói kiểm soát kế toán, nhưng vai trò của Bộ trưởng Bộ Tài chính thế nào thì ở đây có vai trò của Bộ trưởng Bộ Tài chính, đồng thời  cũng là hệ công cụ của thanh tra, của kiểm tra Đảng... Tất cả sẽ đi theo cách thức đó, người ta làm, báo cáo sai, báo cáo không trung thực... nếu đem so kiểm toán nội bộ với sổ kiểm tra mà khác nhau thì xử ai - xử ông thủ trưởng, xử anh kế toán trưởng. Càng về sau này tôi thấy vai trò kế toán trưởng càng giảm. Chúng ta đổi mới, nặng về độc lập, quyền tự chủ, nặng về quyền cho ông chủ, cho giám đốc... nhưng vai trò của anh kế toán trưởng càng ngày càng nhàm. Vai trò của kế toán trưởng có khi chỉ là người ghi chép theo ý thủ trưởng, chứ không phải là phản ánh trung thực và chính xác tình hình tài chính, tài sản, kinh doanh. Vai trò của kế toán trưởng trong Luật Kế toán phải được tăng cường. Cho nên, tại sao tôi nói Luật này chưa đóng góp vào chống lãng phí, tiêu cực, thất thoát, thiếu công khai, thiếu minh bạch. Kế toán là xương sống của một nền tài chính, kinh tế; là hệ thống chìa khóa, đóng tất cả các cửa, từ tài khoản nhỏ đến tài khoản to. Nó là công cụ rất đắc lực trong chống tiêu cực, chống tham nhũng, chống sai, chống gian lận, lừa đảo lẫn nhau...

Cơ quan soạn thảo phải gia công thêm Luật Kế toán sửa đổi lần này, tính toán chuẩn bị thêm để có một luật tốt. Phải làm một luật để kế toán trở thành công cụ rất sắc bén của Nhà nước trong quản lý quốc gia, quản lý đất nước.

Người đại biểu nhân dân