Từ những kết quả nổi bật

Đến nay, về tổng thể, các nước thành viên ASEAN đã triển khai được khoảng 85% số lượng mục tiêu, biện pháp đề ra trong các kế hoạch tổng thể xây dựng Cộng đồng. ViệtNamluôn được ASEAN và cộng đồng quốc tế đánh giá là quốc gia thành viên đạt tỷ lệ cao trong hoàn thành các dòng hành động trong Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN trên cả ba trụ cột. Đại diện Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội cho biết, hiện Việt Nam đã tiến gần tới việc hoàn thành các hoạt động xây dựng Cộng đồng Văn hóa - Xã hội (ASCC). Cụ thể, đã hoàn thành 93% các hoạt động xây dựng thành tố phát triển con người, 97% các hoạt động xây dựng phúc lợi và bảo trợ xã hội, 100% các hoạt động thu hẹp khoảng cách phát triển...

Với Cộng đồng Chính trị - An ninh (APSC), trụ cột được đánh giá là có nhiều thách thức nhất trong thực hiện, theo đại diện Bộ Ngoại giao, Việt Nam cũng luôn chủ động đi đầu trong việc đưa ra và thực hiện nhiều sáng kiến tăng cường đối thoại hợp tác khu vực. Đó là tích cực tham gia các hoạt động ứng phó các thách thức an ninh phi truyền thống, thiết lập các cơ chế ngăn ngừa xung đột, cứu trợ nhân đạo và tích cực tham gia thúc đẩy quan hệ chính trị, an ninh giữa ASEAN với các đối tác bên ngoài.

Riêng Cộng đồng Kinh tế (AEC), thống kê sơ bộ của Bộ Công thương cho thấy, qua các giai đoạn từ năm 2008 đến nay, Việt Nam luôn đạt tỷ lệ thực hiện từ 85% đến 95% tùy từng giai đoạn - thuộc nhóm các nước thành viên có tỷ lệ thực thi cao nhất, cùng với Singapore và Malaysia.

Trong quá trình xây dựng Cộng đồng ASEAN, một trong những thành tựu nổi bật được cộng đồng quốc tế công nhận và đánh giá cao là tốc độ hoàn thành thể chế. Theo các đại biểu dự Tọa đàm, về cơ bản, thủ tục hành chính với doanh nghiệp được cải thiện. Hàng loạt biểu thuế nhập khẩu đã và đang tiếp tục được miễn, giảm, đáp ứng các yêu cầu của hội nhập. QH đã kịp thời sửa đổi, bổ sung, ban hành các văn bản pháp luật có liên quan đến cam kết và tiến trình hội nhập quốc tế cũng như hình thành Cộng đồng ASEAN. Trong lĩnh vực kinh tế, các văn bản luật QH thông qua và bắt đầu có hiệu lực như Luật Doanh nghiệp (sửa đổi), Luật Đầu tư (sửa đổi)... được đánh giá là có nhiều tiến bộ so với luật cũ, tạo cơ sở pháp lý cho những đổi mới căn bản giúp cải thiện môi trường đầu tư, nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Tương tự như vậy, với lĩnh vực văn hóa - xã hội, QH cũng đã ban hành nhiều văn bản luật và nghị quyết. Mới nhất là Nghị quyết số 88 của QH về đổi mới căn bản chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông, hướng tới phát triển một nền giáo dục tiên tiến, hội nhập... Đây là những cơ sở pháp lý quan trọng góp phần đắc lực vào việc đẩy nhanh quá trình gia nhập và xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN của nước ta. 

Có lẽ không cần phân tích thêm về các cơ hội mà các quốc gia thành viên có được từ việc hình thành Cộng đồng ASEAN với 3 trụ cột chính trị - an ninh, kinh tế và văn hóa - xã hội. Đơn cử, Cộng đồng AEC được hình thành sẽ mang lại những lại những cơ hội to lớn về mở rộng thị trường với khu vực kinh tế hơn 600 triệu dân và tổng GDP hằng năm đạt gần 3.000 tỷ USD. Hàng rào thuế quan được loại bỏ, các hàng rào phi thuế quan được cắt giảm sẽ giúp hàng hóa, dịch vụ, vốn, lao động lưu chuyển thông thoáng hơn, tạo tiền đề nâng cao sức mạnh kinh tế của khu vực ASEAN. Tuy nhiên, một trong những thách thức lớn từ AEC đặt ra cho các nước thành viên hiện nay là khả năng hoàn thành các biện pháp AEC đúng thời hạn và khả năng thực hiện cam kết của các nước theo Kế hoạch tổng thể xây dựng AEC.

... đến thách thức cần giải quyết

ViệtNamđược đánh giá là đã có hệ thống pháp luật tương đối hoàn thiện đối với các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội. Song theo Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, TN, TN và NĐ Lê Như Tiến, nhiều văn bản luật như Luật Giáo dục mầm non, Luật Giáo dục thường xuyên, Luật Nhà ở... cần được tiếp tục xem xét, sửa đổi để cập nhật sát tình hình khu vực hơn nữa. Quan trọng hơn, như đại diện Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội cũng như Bộ Công thương thẳng thắn thừa nhận, khâu thực thi các dòng hành động và biện pháp ưu tiên để hình thành các trụ cột của Cộng đồng ASEAN đang còn khá nhiều vướng mắc cần tháo gỡ.

Thực tế, ngay từ đầu, việc lồng ghép giữa thực hiện các dòng hành động của Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN với thực hiện các chương trình, mục tiêu quốc gia của ta còn mang tính ngẫu nhiên. Vì thế, việc đánh giá thực hiện Lộ trình này nhiều lúc đơn thuần là đối chiếu mà chưa tính đến hiệu quả thực tế. Khi thực hiện, do thiếu giám sát nên có lúc, có nơi còn chưa nghiêm hoặc chưa chuẩn. Mức độ bền vững của việc thực hiện Lộ trình theo đó cũng được đánh giá là chỉ đạt khoảng 50%. Trong khi đó, thời hạn từ nay đến mốc khởi đầu Cộng đồng ASEAN (ngày 31.12) chỉ còn vài tháng.

Hay với Cộng đồng APSC, hiện chưa có đánh giá cụ thể, chi tiết về sự chuẩn bị của các nước thành viên cho APSC, nhưng có lẽ không quá khó để nhận thấy mức độ hội nhập của các nước trong việc hình thành Cộng đồng APSC chưa sâu. Điều này cũng dễ lý giải bởi theo Hiến chương và mục tiêu xây dựng Cộng đồng ASEAN thì đây là một tổ chức liên Chính phủ và bình đẳng chủ quyền giữa các nước thành viên, chứ không phải là một tổ chức siêu quốc gia như Liên minh châu Âu. Tính chất liên Chính phủ của ASEAN là nền tảng và nhân tố quyết định nhiều vấn đề cơ bản của hợp tác ASEAN. Đáng chú ý nhất là nguyên tắc ra quyết định trên cơ sở đồng thuận. Theo đó, ASEAN luôn phải phấn đấu để bảo đảm sự thống nhất trong đa dạng trên cơ sở gia tăng những lợi ích cơ bản chung. Đấy là xét về mặt tính chất và đặc trưng của ASEAN. Còn ở góc độ thực tế, theo chuyên gia của Bộ Ngoại giao, một trong những cái thiếu và vướng trong hình thành APSC là thông tin. Bên cạnh đó là tác động từ những diễn biến phức tạp, khó lường của tình hình khu vực và thế giới. Đặc biệt, trong khi các Chính phủ ngày càng có xu hướng kín tiếng hơn, thì những diễn đàn của các nhà lập pháp như IPU, AIPA... là nơi các bên có thể trao đổi thẳng thắn hơn. Đây cần được xem như những cơ chế đặc biệt quan trọng trong minh bạch quan điểm và định hướng đường lối, thúc đẩy việc hoàn thành các mục tiêu xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN.

Với các thông tin đa dạng, nhiều chiều như vậy sẽ góp thêm chất liệu để Ủy ban Đối ngoại chắt lọc, gạn đục khơi trong, chuẩn bị cho phiên giải trình về Cộng đồng ASEAN sắp tới. Từ đó xác định rõ hơn những việc QH cần làm ngay trong quá trình hình thành Cộng đồng ASEAN, tạo điều kiện thuận lợi hơn nữa về cơ sở pháp lý để Chính phủ, các bộ, ngành liên quan tiếp tục triển khai các phần việc của mình, khẳng định vai trò là thành viên tích cực trong ASEAN của Việt Nam, thực hiện đúng cam kết phấn đấu xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN.

Tính đến nay, Việt Nam đã gia nhập ASEAN được 20 năm. Nhưng dường như chưa có đánh giá toàn diện nào về cơ hội cho Việt Nam khi hội nhập thành công vào Cộng đồng ASEAN trong bối cảnh mới hiện nay. Như hai mặt của tấm huy chương, lợi bao giờ cũng đi kèm với hại, cơ hội nhiều đồng nghĩa thách thức lớn. Khẳng định việc gia nhập AEC đồng nghĩa ta phải mở cửa thị trường lao động cho dòng chảy lao động chất lượng cao từ các nước ASEAN, nguyên Chủ nhiệm VPQH Trần Đình Đàn đặt câu hỏi: Việt Nam đã chuẩn bị gì cho việc hình thành Cộng đồng AEC vào cuối năm nay? Ông Đàn cùng nhiều đại biểu dự Tọa đàm cho rằng, QH cần rà soát, đánh giá lại toàn bộ quá trình chuẩn bị tham gia Cộng đồng ASEAN, nhất là hệ thống pháp luật. Bởi thực tế quá trình đàm phán gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đã chỉ rõ, hệ thống pháp luật tương đối đầy đủ là một trong những yếu tố mấu chốt để Việt Nam có thể kết thúc đàm phán và trở thành thành viên thứ 150 của WTO

Người đại biểu nhân dân