Thưa các vị Đại biểu Quốc hội,

Thưa quý vị và các đồng chí,

Hôm nay, tôi vui mừng cùng các đại biểu tới dự Hội thảo “Nâng cao hiệu quả hoạt động chất vấn của QH gắn với triển khai thực hiện Hiến pháp năm 2013” do VPQH tổ chức tại TP Đà Nẵng thanh bình và tươi đẹp. Đây là dịp để cá nhân tôi và các đồng chí đại diện cho Thường trực HĐDT, các Ủy ban của QH, VPQH, các vị ĐBQH được lắng nghe, trao đổi về những vấn đề liên quan đến hoạt động chất vấn của QH. Thay mặt lãnh đạo QH, tôi xin cảm ơn và chào mừng sự tham dự đông đủ của các đồng chí nguyên là Lãnh đạo các cơ quan của QH, các vị đại biểu, các chuyên gia có nhiều kinh nghiệm cả về lý luận và thực tiễn trong hoạt động của QH. Sự có mặt của các quý vị cùng những ý kiến sâu sắc, thể hiện trách nhiệm và sự quan tâm của các đồng chí đối với lĩnh vực hoạt động này. Xin gửi đến quý vị đại biểu, các đồng chí lời chúc sức khỏe và hạnh phúc. Chúc Hội thảo thành công.

Thưa quý vị đại biểu,

Chất vấn, hiểu theo nguyên nghĩa được nêu trong từ điển đó là: “hỏi và đề nghị giải thích rõ về điều gì, việc gì”. Trong hoạt động của bộ máy nhà nước, chất vấn được coi là hình thức giám sát đặc biệt quan trọng, thể hiện quyền lực của cơ quan dân cử. Dưới góc độ pháp lý, theo quy định của Điều 2, Luật Hoạt động giám sát của QH năm 2003, “chất vấn là một hoạt động giám sát, trong đó ĐBQH nêu những vấn đề thuộc trách nhiệm của Chủ tịch Nước, Chủ tịch QH, Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng và các thành viên khác của Chính phủ, Chánh án Tòa án Nhân dân Tối cao, Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao và yêu cầu những người này trả lời”. Như vậy, có thể thấy chất vấn là quyền quan trọng của ĐBQH đồng thời cũng là trách nhiệm của đại biểu thay mặt nhân dân, cử tri đặt câu hỏi đối với những người bị chất vấn, buộc người bị chất vấn phải trả lời trước những vấn đề mà đại biểu, cử tri, nhân dân quan tâm. Ở góc độ này, hoạt động chất vấn được hiểu bao gồm hai nội dung: chất vấn và trả lời chất vấn.

Với tính chất là hình thức giám sát trực tiếp, hoạt động chất vấn sẽ có hiệu lực và hiệu quả thiết thực trong hoạt động của QH. Khác với việc hỏi để biết thông tin và giải đáp thắc mắc, chất vấn là để làm rõ trách nhiệm. Mục đích cuối cùng của chất vấn là để xác định trách nhiệm trong quản lý, điều hành và thực thi pháp luật của Chính phủ, người đứng đầu các ngành, lĩnh vực, phát hiện những điểm còn chưa hoàn thiện, chưa hợp lý, tìm giải pháp để tháo gỡ, khắc phục hoặc thúc đẩy tổ chức thực hiện. Qua chất vấn và trả lời chất vấn, QH, cử tri đánh giá được năng lực, trình độ, sự sâu sát, quán xuyến của người đứng đầu cơ quan nhà nước đối với lĩnh vực được phân công phụ trách, từ đó đánh giá được mức độ hoàn thành nhiệm vụ của những người này.

Với mục đích, tính chất và vai trò quan trọng đối với hoạt động của QH, Hiến pháp năm 1992 (Điều 98) và Hiến pháp năm 2013 (Điều 80) đều ghi nhận trực tiếp về quyền chất vấn của ĐBQH. Nội dung này tiếp tục được cụ thể hóa tại Luật Hoạt động giám sát của QH, Luật Tổ chức QH, Nội quy Kỳ họp QH và nhiều văn bản liên quan. Theo đó, ĐBQH có quyền chất vấn Chủ tịch Nước, Chủ tịch QH, Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng và các thành viên khác của Chính phủ, Chánh án Tòa án Nhân dân Tối cao, Viện trưởng Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao, Tổng Kiểm toán nhà nước. Người bị chất vấn phải trả lời trước QH tại kỳ họp hoặc tại phiên họp UBTVQH trong thời gian giữa hai kỳ họp QH; trong trường hợp cần thiết, QH, UBTVQH cho trả lời bằng văn bản. Các quy định này là cơ sở pháp lý quan trọng cho việc tổ chức chất vấn và trả lời chất vấn thời gian qua.

Thưa quý vị đại biểu,

Cùng với những đổi mới trong hoạt động của QH, hoạt động chất vấn trong thời gian qua đã có nhiều cải tiến. Cử tri và nhân dân có thể dễ dàng nhận thấy không khí thẳng thắn, dân chủ, trách nhiệm, có tính tranh luận và đối thoại với tinh thần xây dựng cao trong các phiên chất vấn ở những kỳ họp gần đây. Trách nhiệm của ĐBQH và người trả lời chất vấn ngày càng cao; việc chất vấn và trả lời chất vấn được tiến hành theo nhóm vấn đề, đa phần câu hỏi và câu trả lời là có chất lượng, ngắn gọn, rõ ràng, hạn chế vòng vo, đúng trọng tâm; công tác tham mưu, chuẩn bị cho hoạt động chất vấn bài bản, công phu hơn... Chất vấn và trả lời chất vấn đã trở thành một sinh hoạt không thể thiếu trong hoạt động của QH, là nội dung được cử tri và nhân dân chờ đợi, quan tâm nhất trong mỗi kỳ họp QH. Tuy nhiên, hoạt động chất vấn cũng còn những hạn chế nhất định. Việc hỏi và trả lời có lúc còn chưa đúng trọng tâm, một câu hỏi nhưng lại quá nhiều ý, trong khi có những nội dung trả lời lại chung chung, không rõ trách nhiệm; thời gian chất vấn trực tiếp ở hội trường ít nhưng có người trả lời chất vấn lại trình bày báo cáo dài; chất vấn chưa đi đến cùng của vấn đề; việc lựa chọn nhóm vấn đề chất vấn, người trả lời chất vấn còn có những lúng túng; việc xây dựng nghị quyết sau chất vấn còn chưa có sự đổi mới, còn dài, trách nhiệm chưa cụ thể... Hoạt động chất vấn cần phải đổi mới hơn nữa để đáp ứng được kỳ vọng của nhân dân và cử tri.

Với mục đích đó, tôi cho rằng, việc VPQH phối hợp với các cơ quan, tổ chức hữu quan tổ chức Hội thảo Nâng cao hiệu quả hoạt động chất vấn của QH gắn với triển khai thực hiện Hiến pháp năm 2013 là rất cần thiết và đúng hướng. Chất vấn là vấn đề không mới nhưng hoạt động này luôn cần phải đổi mới, cải tiến nhất là trong điều kiện đang tích cực triển khai thực hiện Hiến pháp mới, Luật Tổ chức QH (sửa đổi) sắp có hiệu lực và Luật Hoạt động giám sát của QH và HĐND sắp được xem xét, thông qua. Những ý kiến tại Hội thảo sẽ là thông tin quan trọng góp phần cải tiến, nâng cao hơn nữa chất lượng của công tác này.

Tôi đồng tình với nội dung phát biểu đề dẫn của đồng chí Nguyễn Hạnh Phúc, Chủ nhiệm VPQH. Để làm cơ sở cho việc thảo luận, tiếp thu ý kiến, tôi xin trao đổi thêm với các vị đại biểu dự Hội thảo một số vấn đề sau đây:

Việc đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động chất vấn của QH tiếp tục cần bám sát các quy định của Hiến pháp, Luật Tổ chức QH, Luật Hoạt động giám sát của QH và tới đây là Luật Hoạt động giám sát của QH và HĐND, Nghị quyết 27 về một số cải tiến, đổi mới trong hoạt động của QH, trong đó có nội dung chất vấn và trả lời chất vấn. Để hoạt động chất vấn được thành công, bảo đảm chất lượng và hiệu quả, cần thiết phải chú trọng ở tất cả các chủ thể (người chất vấn, người trả lời chất vấn, người điều hành chất vấn) và ở tất cả các khâu (từ lúc chuẩn bị, tiến hành và hậu chất vấn), cụ thể là:

+ Trên cơ sở chất vấn của ĐBQH, UBTVQH dự kiến lựa chọn một số nhóm vấn đề quan trọng, được cử tri, ĐBQH quan tâm để chất vấn tại Hội trường. ĐBQH đăng ký chất vấn và chất vấn theo nhóm vấn đề theo hướng đối thoại, tranh luận. Câu hỏi chất vấn ngắn gọn, rõ ý, không đi vượt ra nhóm vấn đề chất vấn, không giải thích dài hoặc chỉ hỏi thông tin. Thời gian tối đa cho một lần hỏi không quá 2 phút. Khi các vị ĐBQH hỏi một bộ trưởng, trưởng ngành thì thông tin, số liệu không phải là vấn đề chính. Vấn đề chính ở đây là đó là người bị chất vấn có biết về việc đang xảy ra không? Tại sao lại để nó xảy ra? Hướng xử lý như thế nào? Cần phải rút kinh nghiệm ở đâu? Chế độ trách nhiệm ra sao? Câu hỏi của đại biểu có thể có nhiều ý nhưng các ý phải rõ ràng, tránh làm cho người trả lời bị “hoảng” vì có quá nhiều nội dung trong cùng một câu hỏi. Câu hỏi càng rõ thì thời gian để hỏi càng ngắn, tiết kiệm đuợc thời gian và càng có thêm được nhiều người đặt câu hỏi. Câu hỏi của ĐBQH có thể kết hợp với việc trình chiếu hình ảnh, đoạn clip do ĐBQH hoặc phóng viên ghi hình cung cấp. Đây là vấn đề mà HĐND một số tỉnh, thành phố đã làm, mong các đồng chí trao đổi thêm. Để đi đến cùng của vấn đề, đại biểu có thể đặt câu hỏi lại, tuy nhiên việc hỏi lại cần phải có lập luận chặt chẽ, đi thẳng vào nội dung không đồng tình. Các vị ĐBQH có thể chất vấn nhiều lần về một vấn đề, cho đến khi vấn đề đó được xử lý mới chấm dứt.

+ Người trả lời chất vấn phải trả lời ngắn gọn, trực tiếp, cụ thể vào nội dung của câu hỏi; thời gian trả lời theo yêu cầu của Chủ tọa. Thời gian tới, nên chăng bỏ quy định người trả lời có thể trình bày báo cáo trước khi trả lời chất vấn bởi thời gian chất vấn ít nhưng việc đọc báo cáo (đặc biệt là phần trả lời của Phó thủ tướng, Thủ tướng) thường chiếm tới hơn 1/4 thời lượng làm cho rất ít ĐBQH được đặt câu hỏi. Để tránh bị “lạc đề” hoặc “truyền” trách nhiệm cho người khác, người trả lời chất vấn cần xác định phạm vi trách nhiệm của mình đối với vấn đề được nêu. Khi câu hỏi đã khoanh vùng trách nhiệm của từng người trả lời chất vấn, thì người chất vấn mong chờ ở các vị bộ trưởng thể hiện năng lực giải trình, thể hiện mức độ nắm bắt vấn đề, cũng như giải pháp và thời hạn khắc phục vấn đề, chứ không muốn được nghe kể lại vấn đề được nêu.

+ Bên cạnh đó, năng lực điều hành của Chủ tọa phiên chất vấn là rất quan trọng. Dưới sự điều hành của Chủ tịch QH không khí chất vấn ngày càng dân chủ, thẳng thắn và hiệu quả hơn. Năng lực và kinh nghiệm của Chủ tọa có thể giúp giảm áp lực nghị trường đối với các bộ trưởng, trưởng ngành bị chất vấn. Người điều hành giúp cho phiên chất vấn diễn ra suôn sẻ, là người dẫn dắt và kết thúc  nội dung chất vấn. Phần kết thúc đối với từng người bị chất vấn cần cụ thể, rõ ràng, ngắn gọn để tiện cho việc xây dựng nghị quyết sau chất vấn.

+ Về hậu chất vấn, căn cứ vào kết quả chất vấn và trả lời chất vấn, UBTVQH xem xét, trình QH ban hành Nghị quyết về chất vấn và trả lời chất vấn. Tại các kỳ họp của QH Khóa XIII, kết thúc các phiên chất vấn và trả lời chất vấn, QH đều ban hành Nghị quyết về chất vấn và trả lời chất vấn. Nghị quyết nêu rõ kết quả phiên chất vấn, yêu cầu đặt ra đối với người trả lời chất vấn; trách nhiệm của người trả lời chất vấn và cơ quan, tổ chức hữu quan; các đề xuất sửa đổi, bổ sung chính sách pháp luật; trách nhiệm của người trả lời chất vấn thực hiện lời hứa trước QH và việc giám sát thực hiện. Để tạo chuyển biến cho cách lĩnh vực, nghị quyết cần đưa ra các mốc thời gian hợp lý, trách nhiệm triển khai đối với từng cơ quan, tổ chức. Trong quá trình xây dựng nghị quyết cần chú trọng phối hợp với các cơ quan, tổ chức có nhiệm vụ triển khai thực hiện nghị quyết để bảo đảm nội dung của nghị quyết hợp lý, khả thi. Nghị quyết càng ngắn gọn, rõ ràng thì càng dễ tổ chức thực hiện, thuận lợi cho giám sát. Nghị quyết cũng cần quy định trách nhiệm của tổ chức, cá nhân nếu không thực hiện được nhiệm vụ được giao trong nghị quyết.

- Để các hoạt động giám sát nói chung, hoạt động chất vấn nói riêng phát huy được hiệu quả, cần tiếp tục tăng cường khâu hậu giám sát, trong đó chú trọng việc thảo luận, đánh giá về việc triển khai thi hành các nghị quyết về giám sát chuyên đề, nghị quyết về chất vấn và trả lời chất vấn  tại các kỳ họp cuối năm (Việc làm này mới chỉ thực hiện duy nhất một lần ở Kỳ họp thứ Sáu). Cùng với đó, tiếp tục nghiên cứu, có những cải tiến đột phá nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả hoạt động chất vấn tại kỳ họp QH. Chất vấn theo nhóm vấn đề là chủ yếu, tuy nhiên nhóm vấn đề này mới chỉ đặt ra cho từng bộ trưởng, trưởng ngành. Nên chăng có thể nghiên cứu để chất vấn theo chuyên đề, đối với 1 chuyên đề có thể có nhiều bộ trưởng, trưởng ngành, thành viên Chính phủ cùng trả lời, kết hợp chất vấn ngay tại phiên thảo luận về kinh tế xã hội hoặc thảo luận về các chuyên đề giám sát tối cao. Chú trọng tổ chức thường xuyên và nâng cao hơn nữa hiệu quả hoạt động chất vấn tại các phiên họp UBTVQH, hoạt động giải trình tại phiên họp của Hội đồng Dân tộc, Ủy ban của QH. Hoạt động giải trình ở Hội đồng Dân tộc các Ủy ban của QH thực chất cũng là hoạt động chất vấn, tuy nhiên cần làm rõ cơ chế chịu trách nhiệm, trình tự, thủ tục, cách thức tổ chức hoạt động này.

- Trên cơ sở tổng kết Luật Hoạt động giám sát của QH thời gian vừa qua, những ý kiến thảo luận tại Hội thảo lần này, VPQH tập hợp những vấn đề cần tham mưu đổi mới hoạt động chất vấn của QH trong thời gian tới để có kế hoạch thực hiện. Trước mắt là phục vụ tốt Kỳ họp thứ Mười, trong đó có nội dung QH thảo luận, cho ý kiến về việc thực hiện các nghị quyết của QH, kết luận của UBTVQH về hoạt động giám sát chuyên đề, hoạt động chất vấn từ đầu nhiệm kỳ Khóa XIII đến năm 2015. Nội dung mà các ĐBQH thảo luận cũng là hình thức chất vấn. Đây là lần đầu tiên QH thực hiện chuyên đề hậu giám sát, do đó cần phải có sự chuẩn bị tích cực, chu đáo từ Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của QH, VPQH và các cơ quan có liên quan thì mới bảo đảm được kết quả.

Ủy ban thẩm tra Dự án Luật Hoạt động giám sát của QH và HĐND cùng các cơ quan hữu quan cần tiếp tục nghiên cứu, tiếp thu ý kiến thảo luận tại Hội thảo để phục vụ cho việc chỉnh lý các điều khoản có liên quan đến hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn tại kỳ họp QH, phiên họp UBTVQH nêu trong Dự thảo Luật.

Khi Luật Hoạt động giám sát của QH và HĐND được QH thông qua, VPQH cần chủ động tham mưu, đề xuất việc xây dựng Quy chế quy định về công tác phối hợp, quy trình, thủ tục tiến hành một số hoạt động giám sát của QH, UBTVQH, hoạt động giải trình tại Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của QH để sớm khắc phục những vấn đề mà Luật chưa có quy định cụ thể, giúp cho việc tổ chức hoạt động giám sát của QH, trong đó có hoạt động chất vấn được quy củ, khoa học, hiệu quả và nâng cao tính thiết thực.

Thưa quý vị đại biểu,

Trên đây là một số vấn đề liên quan đến việc nâng cao hiệu quả hoạt động chất vấn của QH gắn với triển khai thực hiện Hiến pháp năm 2013. Tôi xin dừng lời phát biểu tại đây, mong muốn được lắng nghe nhiều ý kiến của các vị ĐBQH và các đại biểu dự Hội thảo để hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn của QH ngày càng khởi sắc, gặt hái được nhiều thành công hơn nữa.

- Xin cảm ơn quý vị đại biểu.

Người đại biểu nhân dân