Phó chủ tịch QH Tòng Thị Phóng: Rà soát, sắp xếp lại các cơ quan điều tra hình sự cho tinh nhuệ hơn, tinh thông nghiệp vụ hơn

Tổ chức cơ quan điều tra hình sự như thế nào, theo tôi, trước hết, phải trở lại với các vấn đề mang tính nguyên tắc. Một là, phải chấp hành nghị quyết của Đảng, chấp hành nghiêm túc các kết luận của Bộ Chính trị về hoạt động điều tra, trong đó có một tư tưởng chỉ đạo là giữ nguyên các cơ quan này, không mở rộng. Phải rà soát, sắp xếp lại các cơ quan điều tra hình sự cho tinh nhuệ hơn, tinh thông nghiệp vụ hơn, giỏi giang hơn. Đồng thời, phải bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, không để xảy ra tình trạng lạm dụng, lợi dụng, lộng quyền trong quá trình điều tra. Đây là một trong những nội dung rất cơ bản, rất quan trọng đã được quy định trong Hiến pháp. Cơ quan điều tra hình sự phải bảo đảm một cách thận trọng những quyền con người và quyền cơ bản của công dân đã được ghi nhận tại Chương II, Hiến pháp 2013. Phải quán triệt nguyên tắc này. Hai là, tổ chức bộ máy nhà nước không được chồng chéo, không được nhầm lẫn chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn. Đây là một nguyên tắc cơ bản trong tổ chức bộ máy nhà nước đã được khẳng định trong Hiến pháp. Trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ, chức năng, quyền hạn được phân công, các cơ quan nhà nước có sự phối hợp, hợp tác, đồng thời có sự chế ước lẫn nhau, giám sát quyền lực lẫn nhau. Nguyên tắc cơ bản này phải được quán triệt trong khi xây dựng Luật này, vì luật này là luật quy định về thẩm quyền của cơ quan nhà nước. Vừa qua, QH cũng đã thông qua Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi), Luật Công an nhân dân, Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân (sửa đổi). Căn cứ vào các Luật này, tổ chức bộ máy của các cơ quan nhà nước này, đề nghị tiếp tục cụ thể hóa chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan điều tra hình sự. Tới đây, QH cũng sẽ xem xét, thông qua Luật Tổ chức chính quyền địa phương, gắn với quá trình chuẩn bị như vậy thì chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương, trong đó có công an xã thì có phải là cơ quan điều tra không, có được giao nhiệm vụ điều tra không? Cần nghiên cứu kỹ vấn đề này. Tôi đề nghị, căn cứ xây dựng luật, ngoài Hiến pháp, còn phải thực hiện nghiêm túc các Luật tổ chức các cơ quan nhà nước đã được QH ban hành và một số dự án Luật Tổ chức cơ quan nhà nước hiện đang được hoàn thiện. Phải rõ chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền của các cơ quan này.

Ba là, bảo đảm kiểm soát quyền lực. Đây là một trong những nội dung rất quan trọng đã được Hiến pháp quy định. Ví dụ, dự thảo Luật quy định cơ quan điều tra của ngành kiểm sát. Nhưng Viện kiểm sát còn một chức năng, đó là giám sát hoạt động tư pháp của các cơ quan có hoạt động tư pháp. Có khởi tố, bắt giam, điều tra, đó là hoạt động tư pháp. Tôi đề nghị phải bảo đảm việc thực hiện các chức năng đó. Vậy thì cơ quan quản lý nhà nước về hoạt động điều tra có quản lý hoạt động điều tra của ngành kiểm sát không? Đó là việc cần nghiên cứu thấu đáo. Tôi đề nghị, ngành kiểm sát có hoạt động điều tra. Như vậy ở cấp tỉnh, cấp huyện còn thực hiện chức năng giám sát hoạt động tư pháp thì thế nào? Ai giám sát hoạt động điều tra của ngành kiểm sát? Như vậy, lực lượng thực hiện chức năng giám sát hoạt động điều tra của ngành kiểm sát với các cán bộ và cơ quan điều tra phải tách ra, không được nhầm lẫn. Chính ngành kiểm sát cần phải phân định rõ ràng và không được nhầm lẫn.

Trong thực tế cũng có trường hợp không thể tách bạch việc này của anh, việc này của tôi theo chức năng. Vì vậy, cần nghiên cứu kỹ cơ chế phối hợp trong hoạt động điều tra của các cơ quan. Cơ chế này phải được ghi trong luật này. Tất nhiên, cơ chế này không được chồng lấn, không được trái với Bộ luật Tố tụng hình sự, không được trái với Bộ luật Hình sự. Vừa qua, chính vì vướng ở cơ chế này nên quyền anh, quyền tôi dễ bộc lộ.

Chủ tịch Hội đồng Dân tộc K’Sor Phước: Không khéo sẽ xuất hiện cơ quan điều tra tràn lan ở tất cả các ngành

Nếu mở rộng các cơ quan điều tra hình sự, tôi đề nghị phải cân nhắc lại vì sẽ liên quan đến chức năng, nhiệm vụ của các ngành. Ví dụ, theo dự thảo thì, ngành kiểm ngư thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn sẽ có cơ quan điều tra. Trong khi đó, địa bàn hoạt động của lực lượng kiểm ngư còn có cảnh sát biển, khu vực nội thủy thì có lực lượng cảnh sát của ngành công an trong các lĩnh vực. Không khéo sẽ chồng lấn với nhau, quá nhiều lực lượng thì có khi lại sẽ bị buông lỏng. Nên chăng có cơ chế phối hợp. Vấn đề này nên đưa ra để ĐBQH thảo luận sâu hơn để không phình quá nhiều, có cơ quan điều tra tràn lan ở tất cả các ngành. Nếu đụng đến chuyên môn thì không chỉ dừng lại ở mấy ngành như dự thảo Luật đề xuất mà một loạt các ngành khác cũng cần có cơ quan điều tra.

Về công an xã có giao thẩm quyền tiến hành một số hoạt động điều tra không? Cơ quan soạn thảo đề nghị giao một số việc, bởi vì quan trọng nhất của công tác điều tra là thu thập chứng cứ. Chứng cứ thể hiện ở 4 nội dung: vật chứng, lời khai, các biên bản, tài liệu trong quá trình thu giữ. Những tài liệu đó là quan trọng nhất để chứng minh một người hoặc tổ chức có phạm tội hay không. Pháp lệnh Công an xã đã ghi chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của công an xã. Chính công an xã đã làm một số nội dung của hoạt động điều tra. Ví dụ, bảo vệ hiện trường ban đầu và bắt quả tang, lấy lời khai ban đầu của người bị hại, gia đình bị hại khi các cơ quan công an chưa đến thì công xã phải giữ hiện trường, thậm chí kể cả những tội phạm ở vùng xa đến tự thú ở công an xã. Các biên bản này là một phần của chứng cứ. Tức là công an xã đã thực hiện một số nội dung của công tác điều tra. Nội dung của Pháp lệnh công an xã còn ghi, lực lượng này có nhiệm vụ nắm tình hình, bí mật nắm tình hình cũng có, công khai nắm tình hình cũng có, họ điều tra cũng nhiều, chỉ có vấn đề là, khi đưa ra trước tòa thì những chứng cứ đó phải hợp pháp. Chứng cứ hợp pháp thì trong Luật Tố tụng hình sự có 4 nội dung, trong đó có những chứng cứ do công an xã thu thập, tham gia bắt quả tang, lấy lời khai ban đầu, bảo vệ hiện trường, ghi biên bản một số vấn đề... Cho nên, tôi đồng tình với cơ quan soạn thảo nên đưa vấn đề này vào luật nhưng phải ghi rõ, nếu công an xã tham gia vào quá trình điều tra hình sự thì được làm ở mức độ nào, làm những việc gì.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Phan Trung Lý: Nếu tổ chức cơ quan điều tra theo kiểu cấp trên - cấp dưới thì oan sai xảy ra, ai chịu trách nhiệm?

Tôi tán thành với nhiều nội dung trong Tờ trình của cơ quan soạn thảo và Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Tư pháp. Đây là một dự án Luật rất quan trọng vì cụ thể hóa rất nhiều quy định của Hiến pháp 2013, đặc biệt là các quy định liên quan đến hoạt động điều tra, tố tụng và bảo vệ quyền con người, quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân. Tôi đề nghị mấy việc sau:

Thứ nhất, Điều 3 quy định về nguyên tắc, tôi đề nghị rà soát lại. Ví dụ, nguyên tắc cơ quan điều tra cấp dưới chịu sự hướng dẫn, chỉ đạo nghiệp vụ của cơ quan điều tra cấp trên, cá nhân chịu trách nhiệm trước cấp trên và trước pháp luật về hành vi quyết định của mình. Nguyên tắc này đã thực sự chính xác chưa? - Theo tôi là chưa. Trong điều tra và tố tụng, nếu cứ đặt vấn đề cấp dưới, cấp trên thì sẽ không bảo đảm được tính độc lập và trách nhiệm sẽ không rõ ràng. Phải phân biệt giữa cơ quan điều tra và cơ quan hành chính. Luật này quy định về cơ quan điều tra chứ không quy định về cơ quan hành chính. Nếu quy định chung chung cấp dưới, cấp trên thì rất dễ nhầm lẫn giữa hành chính và điều tra, nhất là quy định cấp dưới phục tùng cấp trên thì rất khó. Tôi đề nghị, không quy định như vậy. Ví dụ, đối với Viện kiểm sát, Hiến pháp đã quy định rồi, Viện kiểm sát được tổ chức theo ngành dọc và Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao chịu trách nhiệm về toàn bộ hoạt động của Viện kiểm sát. Hiến pháp cũng đã quy định khi thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp, kiểm sát viên tuân theo pháp luật và theo sự chỉ đạo của Viện trưởng. Do đó, trong điều tra, tôi đề nghị cân nhắc, không thể thành nguyên tắc như thế này. Nếu quy định thành nguyên tắc như vậy thì ai sẽ chịu trách nhiệm trong oan sai? Nếu cơ quan điều tra theo ngành dọc như vậy thì ai chịu trách nhiệm? Cuối cùng không ai chịu trách nhiệm. Oan sai vẫn oan sai, cấp dưới đổ cho cấp trên, cấp trên đổ cho cấp dưới. Chúng ta làm luật lần này cố gắng phân định rõ thẩm quyền, phân định rõ mối quan hệ giữa các cơ quan này.

Thứ hai, quy định bảo đảm cho người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can được coi là không có tội. Vấn đề này là cụ thể hóa Điều 31 của Hiến pháp, tức là người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự luật định và có bản án kết luận của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật. Ở đây, khi làm Bộ luật Tố tụng hình sự và Bộ luật Hình sự, cũng như Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự, tôi đề nghị phải làm rõ sự khác nhau giữa hai quy định của Hiến pháp 1992 là không ai bị coi là có tội và Hiến pháp năm 2013 là người bị buộc tội được coi là không có tội. Do đó, tôi đề nghị xem lại từ bảo đảm này. Từ bảo đảm này tức là chúng ta cho người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can được như thế, nhưng được coi là không có tội thì đây là quyền tự nhiên của họ.

Thứ ba, về công an cấp xã, khi rà soát những văn bản pháp luật phải sửa theo quy định của Hiến pháp mới thì có vấn đề về Pháp lệnh Công an xã. Có những quy định trong Pháp lệnh công an xã cho phép lực lượng này được tạm giữ, bắt... Thực tế vừa qua cũng có nhiều vi phạm pháp luật, vi phạm quyền con người trong lực lượng công an xã. Vì vậy, phải rà soát lại xem nếu giao cho công an xã tiến hành một số hoạt động điều tra thì giao ở mức độ nào. Nếu giao cho công an xã các quyền như vậy thì phải đưa vào luật chứ không để ở pháp lệnh. Tôi tán thành với việc đưa vào Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự hoặc đưa vào Luật Tố tụng.

Người đại biểu nhân dân