Từ xu hướng báo chí yêu nước...

Cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX cùng với quá trình xâm lược, Thực dân Pháp muốn dùng báo chí làm phương tiện để cai trị, để đồng hóa dân tộc ta. Cho nên, những tờ báo đầu tiên ra đời ở Việt Namđều đặt dưới sự quản lý của người Pháp, hoặc những trí thức Việt Namdo Pháp đào tạo. Lịch sử tờ báo Quốc ngữ đầu tiên - tờ Gia Định báo cũng nhưNam phong tạp chí của Nguyễn Văn Vĩnh hay Đông Dương tạp chí của Phạm Quỳnh sau này, những tờ báo được nhắc đến nhiều trong lịch sử ViệtNam thuộc Pháp, cũng nằm trong ý đồ đó của nhà cầm quyền thực dân.

Tuy nhiên, dù có bị kìm hãm đến đâu thì nền báo chí ViệtNamthuộc Pháp vẫn tồn tại những quan điểm, chính kiến khác nhau. Không phải mọi tờ báo đều thân Pháp, đều cổ động cho chế độ thực dân và công cuộc “khai hóa văn minh”. Dòng báo chí yêu nước trong những hoàn cảnh lịch sử khác nhau đã tạo được tiếng vang nhất định với những tên tuổi nổi bật: Nguyễn An Ninh, Huỳnh Thúc Kháng... Những nhà yêu nước tiến bộ đã sớm nhận ra sức mạnh của báo chí trong việc đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân và khuấy động tinh thần dân tộc, “lấy vũ khí địch đánh địch”. Song, nhìn tổng thể, dòng báo chí yêu nước đầu thế kỷ này phát triển còn tự phát, thiếu tính tổ chức và định hướng. Ảnh hưởng của nó chưa thực sự toàn diện và mạnh mẽ trong các tầng lớp dân cư vốn đang bị phân hóa sâu sắc bởi công cuộc khai thác thuộc địa của thực dân Pháp. Tiếng nói của các tờ báo này không đi kèm với hoạt động của các tổ chức cách mạng thực sự có uy tín nên vai trò cổ động, tổ chức bị hạn chế rất nhiều.

... đến dòng báo chí cách mạng Việt Nam

Phải đến Nguyễn Ái Quốc với tờ Thanh Niên phát hành số đầu tiên ngày 21.6.1925 tại Quảng Châu (Trung Quốc), nền báo chí cách mạng Việt Nam mới thực sự được khai sinh, với sức mạnh to lớn và tầm ảnh hưởng rộng rãi. Nói như GS. Đỗ Quang Hưng, Chủ tịch Hồ Chí Minh là “người khơi nguồn một dòng báo, một sự nghiệp”. Đó là dòng báo chí cách mạng và sự nghiệp báo chí cách mạng.

Sự ra đời của tờ Thanh Niên không chỉ là một mốc son lịch sử có ý nghĩa tượng trưng, mà đã thể hiện năng lực tổ chức, năng lực làm báo bậc thầy của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc. Tờ báo phát hành tổng cộng 208 số, mỗi số 400 - 500 bản, công nghệ in ấn thô sơ, trình bày còn đơn giản nhưng đã xứng đáng với vai trò là vũ khí tuyên truyền đắc lực của những người cộng sản Việt Nam. Người đã khéo léo dùng tờ Thanh Niên để tuyên truyền, giác ngộ lý tưởng cộng sản trong tầng lớp thanh niên yêu nước. Ảnh hưởng của tờ Thanh Niêndo Bác Hồ sáng lập làm những tên thực dân chóp bu phải lo ngại. Louis Marty, Chánh mật thám Pháp ở Đông Dương đã nhận xét trong cuốn Góp phần vào lịch sử các phong trào chính trị ở Đông Dương xuất bản năm 1933 ở Hà Nội: “Ông Nguyễn Ái Quốc đã không ngần ngại dành suốt 60 số đầu của tờ báo để chuẩn bị tinh thần cho người đọc, chỉ nói về lòng yêu nước, để đến số 61 ra ngày 12.9.1926 ông mới để lộ ý định của ông khi viết rằng, chỉ có một Đảng Cộng sản mới bảo đảm hạnh phúc cho dân tộc Việt Nam”...

Người thầy của báo chí cách mạng

Hồ Chí Minh không chỉ là người thầy của Báo chí Cách mạng Việt Namtrong vai trò sáng lập tờ báo cách mạng đầu tiên, mà còn là người thầy dày dạn kinh nghiệm trong tổ chức tờ báo, phục vụ yêu cầu tuyên truyền, giác ngộ cách mạng. Những bài viết trên báo Thanh Niên ngắn gọn, dễ hiểu (bài đăng tải 2 - 3 kỳ cũng chưa đến 1.000 chữ, còn phổ biến là 300 - 500 chữ), phù hợp với đối tượng bạn đọc của báo lúc bấy giờ. Nhà nghiên cứu Đỗ Quang Hưng nhận xét: báo Thanh Niên đã xác lập “một phong cách làm báo cách mạng rất Việt Nam” và “đặt ra cả nền móng có tính nguyên tắc cho sự ra đời và phát triển nền báo chí của nước Việt Nam mới!”. Cách đánh giá này cũng phù hợp với quan điểm của TS. Stein Tonnesson (Na Uy), khi ông khảo sát tờ Việt Nam độc lập do Hồ Chí Minh sáng lập năm 1941: “Tờ báo chẳng những giản dị, dễ hiểu, dễ đọc mà còn rất đậm chất văn chương nhiệt huyết. Kinh nghiệm và sự cống hiến của Hồ Chí Minh đã nhanh chóng tạo nên sức cổ động của những bài báo trong tờ Việt Nam độc lập”.

Ảnh hưởng của những tờ báo do Bác Hồ sáng lập không chỉ có ý nghĩa trực tiếp trong việc chỉ đạo cuộc đấu tranh cách mạng của dân tộc mà còn khơi nguồn mạnh mẽ cho nền báo chí cách mạng nở rộ. Trong sự kìm kẹp khủng bố của kẻ thù, một loạt tờ báo của các tổ chức Đảng đã ra đời: Tranh Đấu, Cờ vô sản, Đỏ, Sóng Cách mệnh, Lao Động... Nhiều tờ báo trong số đó đã vượt lưới thép của kẻ thù đến tận trường Phương Đông ở Moscow, nơi các lãnh tụ trẻ tuổi của Đảng như Trần Phú, Lê Hồng Phong, Hà Huy Tập... đang miệt mài học tập lý luận cộng sản và rèn luyện năng lực của những nhà cách mạng chuyên nghiệp, tạo niềm tin sâu sắc về ngọn lửa cách mạng trong nước. Báo chí của Đảng cũng gây ấn tượng mạnh mẽ trong Quốc tế Cộng sản. Trên tờ Phóng viên công nhân của Quốc tế Cộng sản đầu những năm 30 đã đăng bài của tác giả Iac Lun “hết lời ca ngợi những người làm báo cách mạng của Đảng Cộng sản Đông Dương trẻ tuổi, từ những sáng tạo trong in ấn đầy gian khổ, trong công tác phát hành đầy nguy hiểm và giá trị giáo dục vô cùng to lớn của thứ vũ khí này”.

Quá trình rèn luyện tri thức và thực tiễn của một nhà cách mạng vĩ đại cũng là quá trình Bác tự trau dồi nghề nghiệp để trở thành một nhà báo dày dạn kinh nghiệm. Bài học này được Người áp dụng với những học trò của mình. Không phải ngẫu nhiên, những nhà lãnh đạo cách mạng Việt Namsau Hồ Chí Minh cũng đồng thời là những nhà báo lớn: Trường Chinh, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp, Hồ Tùng Mậu… Lê Hồng Sơn, Hồ Tùng Mậu được Bác giúp đỡ tham gia làm tờ Thanh Niên. Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp phụ tá Bác làm tờ Việt Nam độc lập. Như vậy, những tờ báo do Bác sáng lập còn là cái nôi đào tạo những nhà báo cách mạng thế hệ đầu tiên cho dân tộc

Quá trình rèn luyện tri thức và thực tiễn của một nhà cách mạng vĩ đại cũng là quá trình Bác tự trau dồi nghề nghiệp để trở thành một nhà báo dày dạn kinh nghiệm. Bài học này được Người áp dụng với những học trò của mình. Không phải ngẫu nhiên, những nhà lãnh đạo cách mạng Việt Namsau Hồ Chí Minh cũng đồng thời là những nhà báo lớn: Trường Chinh, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp, Hồ Tùng Mậu… Lê Hồng Sơn, Hồ Tùng Mậu được Bác giúp đỡ tham gia làm tờ Thanh Niên. Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp phụ tá Bác làm tờ Việt Nam độc lập. Như vậy, những tờ báo do Bác sáng lập còn là cái nôi đào tạo những nhà báo cách mạng thế hệ đầu tiên cho dân tộc.

Người đại biểu nhân dân